Οι ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στην Άγκυρα, όπως διαμορφώνονται μετά την απομάκρυνση του Αχμέτ Νταβούτογλου, δεν αναμένεται πως θα επηρεάσουν, ουσιωδώς, την διαπραγματευτική διαδικασία στο Κυπριακό, ούτε και θα μεταβάλουν τις ευρύτερες στρατηγικές στοχεύσεις της Τουρκίας.
Με την τοποθέτηση ενός απόλυτα ελεγχόμενου πρωθυπουργού ο Ταγίπ Ερτογάν επιδιώκει, ουσιαστικά, το de facto «πέρασμα» της χώρας σε ένα ημιπροεδρικό σύστημα όπου οι πλείστες εξουσίες θα ασκούνται, πλέον, από τον πρόεδρο της χώρας. Και, ασφαλώς, στην επιτάχυνση των πολιτικών διεργασιών που θα οδηγήσουν στην συνταγματική μεταβολή του πολιτεύματος και την εγκαθίδρυση ενός προεδρικού συστήματος στο πρότυπο, ίσως, του γαλλικού μοντέλου.
Η «πτώση» Νταβούτογλου.
Ο Αχμέτ Νταβούτογλου σε αντίθεση με τις αρχικές εκτιμήσεις, δεν λειτούργησε ως ο αχυράνθρωπος του τούρκου Προέδρου. Τουναντίον, διαφαίνεται πως αρκετές ενέργειες του τούρκου πρωθυπουργού απέβλεπαν στην οικοδόμηση ενός διακριτού μπλοκ εξουσίας και στην ανάδειξη ενός διαφορετικού ύφους διακυβέρνησης. Η διαφοροποιημένη ή και ηπιότερη γραμμή πλεύσης σε μια σειρά από ζητήματα, η επιχειρούμενη προσπάθεια να ελέγξει τον μηχανισμό του ΑΚΡ, η σιωπή που επέλεξε να τηρήσει σε δημόσιες υποδείξεις, ευρωπαίων αξιωματούχων, πως δεν θεωρούσαν συνομιλητή τους τον Ταγίπ Ερτογάν, αλλά και η εμφάνιση αρθρογράφων και εντύπων στον χώρο των συντηρητικών ΜΜΕ, που έδειχναν να διάκεινται θετικά προς τον Αχμέτ Νταβούτογλου, υπέθαλψαν μια υπόγεια αντιπαλότητα με τον Ταγίπ Ερτογάν. Συνεπεία αυτών των γεγονότων ενισχύθηκε, στο περιβάλλον του τούρκου Προέδρου, η αντίληψη πως ο Νταβούτογλου δεν είχε πρόθεση να προωθήσει συνταγματικές αλλαγές που θα αποδυνάμωναν τον θεσμικό και πολιτικό ρόλο του πρωθυπουργού. Η απόφαση, επομένως, για την καρατόμηση του Αχμέτ Νταβούτογλου υπήρξε απόρροια της εκτίμησης του Ταγίπ Ερτογάν ότι ο πρωθυπουργός μεθόδευε την διαμόρφωση ενός δικέφαλου συστήματος εξουσίας στον χώρο του κόμματος «Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης» (ΑΚΡ). Και απόρροια της πεποίθησης του πως η εμπέδωση μιας τέτοιας αντίληψης θα υπέσκαπτε την απόλυτη ηγεμονία του στον χώρο της συντηρητικής/μουσουλμανικής παράταξης και θα περιέπλεκε την διαδικασία για εισαγωγή ενός ισχυρού προεδρικού συστήματος.
Τι μέλλει γενέσθαι;
Στις 22 Μάιου το ΑΚΡ θα εκλέξει τον νέο ηγέτη του κόμματος και τον επόμενο πρωθυπουργό της Τουρκίας. Στους επίδοξους δελφίνους περιλαμβάνονται ο υπουργός δικαιοσύνης Μπεκίρ Μποζτάγ, ο υπουργός μεταφορών Μπιναλί Γιλτιρίμ, ο υπουργός ενέργειας Μπεράτ Άλμπαϋρακ και ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Νουμάν Κουρτουλμούς. Είναι παντελώς αδιάφορο ποιο στέλεχος του ΑΚΡ θα κληθεί να φέρει εις πέρας αυτό τον ρόλο, έχοντας υπόψη ότι οι διεργασίες για την αλλαγή του πολιτεύματος θα είναι ραγδαίες. Και η παρουσία του νέου πρωθυπουργού, εντελώς, τυπική. Ως πιθανότερη οδός υλοποίησης αυτής της στόχευσης φαντάζει η, εκ νέου, προσφυγή στις κάλπες όπου το ΑΚΡ θα επιδιώξει να εξασφαλίσει τις 367 έδρες που απαιτούνται για την προώθηση των τροποποιήσεων μέσω του Κοινοβουλίου. Εκτός και εάν με την στήριξη 14, τουλάχιστον, βουλευτών του κόμματος της «Εθνικιστικής Δράσης» (MHP) συμπληρωθεί ο αριθμός των 330 βουλευτών που απαιτούνται ούτως ώστε το ΑΚΡ να μπορέσει να παραπέμψει τις συνταγματικές τροποποιήσεις σε δημοψήφισμα. Πάντως, η πολιτική συγκυρία καθιστά ιδιαίτερα πιθανή την ευόδωση των φιλοδοξιών του Ερτογάν. Πέραν της παραδοσιακής εκλογικής βάσης του ΑΚΡ ένα μέρος του εκλογικού σώματος εμφανίζεται, επίσης, έτοιμο να υποστηρίξει την αλλαγή του πολιτεύματος προκειμένου να απαλλαγεί η χώρα από την πρωτόγνωρη πολιτική και εθνοτική πόλωση στην οποία έχει περιέλθει. Αυτή την συλλογιστική ασπάζεται, για παράδειγμα, και ένα σημαντικό μέρος των Κούρδων, αφού οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως οι μισοί, σχεδόν, ψηφοφόροι του φιλοκουρδικού κόμματος στρέφονται, σε αυτή την φάση, προς το ΑΚΡ. Υπό μία έννοια, η μόνη περίπτωση να επανέλθει η Τουρκία σε συνθήκες πολιτικής σταθερότητας συναρτάται, ίσως, με την εκπλήρωση αυτής της εμμονικής φιλοδοξίας του Ταγίπ Ερτογάν. Τα πρόσφατα δημοσκοπικά ευρήματα δεικνύουν πως οι πιθανότητες πραγμάτωσης αυτής της προοπτικής είναι υψηλές, αφού η εκλογική επιρροή του ΑΚΡ προσεγγίζει το 55%, ενώ ανάλογα ποσοστά αποδοχής εξασφαλίζει και η ιδέα για ένα ισχυρό προεδρικό σύστημα. Ωστόσο, ακόμη και αν οι εξελίξεις ακολουθήσουν αυτή την πορεία η Τουρκία θα παραμείνει μια βαθιά διχασμένη χώρα. Ειδικότερα, στο κουρδικό ζήτημα, όπου, η επιστροφή στην προ του Κομπανί εποχή φαντάζει εξαιρετικά δύσκολη. Η αιματηρή αντιπαράθεση, των τελευταίων μηνών, καθώς και η αναζωπύρωση των αλυτρωτικών προσδοκιών μιας σημαντικής μερίδας της κουρδικής πολιτικής ελίτ και του κουρδικού πληθυσμού, συνεπεία των περιφερειακών εξελίξεων, καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη την πολιτική συνεννόηση με την τουρκική κυβέρνηση ακόμη και αν αυτή επιδείξει, μεσοπρόθεσμα, διάθεση συνδιαλλαγής.
Εξωτερική πολιτική και Κυπριακό.
Η ηπιότερη ρητορική Νταβούτογλου, σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, δεν ανέκυπτε από μια διαφορετική θεώρηση σε σχέση με τον ρόλο της Τουρκίας στο περιφερειακό και διεθνές σύστημα. Και ο Νταβούτογλου δεν είναι άμοιρος ευθυνών για τις παταγώδεις αποτυχίες της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή. Υπήρξε, άλλωστε, ο αρχιτέκτονας της εξωτερικής πολιτικής και, ασφαλώς, της μεσανατολικής πολιτικής, του ΑΚΡ, ο θεωρητικός της πολιτικής των «μηδενικών προβλημάτων». Είναι γεγονός πως στην διάρκεια (και) της θητείας Νταβούτογλου καμιά βαρυσήμαντη απόφαση δεν λαμβανόταν χωρίς την συγκατάθεση του Ταγίπ Ερτογάν. Εντούτοις, παρά τις όποιες διαφορές επί τακτικών χειρισμών, ουσιώδης διαφωνίες ως προς την ακολουθούμενη στρατηγική δεν υπήρξαν. Ως εκ τούτου στους πυλώνες της εξωτερικής πολιτικής της χώρας δεν αναμένονται διαφοροποιήσεις που να σχετίζονται με, αυτή καθεαυτή, την απομάκρυνση Νταβούτογλου. Σε ότι αφορά τα ζητήματα που αφορούν έμμεσα ή άμεσα την Κύπρο, όπως είναι το Κυπριακό, οι σχέσεις με την ΕΕ ή και η διαδικασία επαναπροσέγγισης με το Ισραήλ ο Φεριντούν Σινιρλίογλου θα εξακολουθήσει να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην χάραξη της ακολουθούμενης πολιτικής. Στο Κυπριακό, ειδικότερα, η Τουρκία θα κριθεί, εν ευθέτω χρόνο, και αφού προηγουμένως οι δύο κύπριοι ηγέτες υπερβούν τις (μεταξύ τους) διαφωνίες στα κεφάλαια που εξακολουθούν να εκκρεμούν. Οι δυσχέρειες που σχετίζονται, για παράδειγμα, με την συμβολή της Τουρκίας στο ζήτημα των εγγυήσεων υφίστανται με ή χωρίς τον Νταβούτογλου. Εφόσον , πάντως, «κλειδωθούν» οι συγκλίσεις των δύο ηγετών επί των εσωτερικών πτυχών του Κυπριακού δεν αναμένεται ότι, ο Ερτογάν, θα παρεμποδίσει την ολοκλήρωση της συμφωνίας. Ο τούρκος Πρόεδρος αντιλαμβάνεται ότι η επίλυση του Κυπριακού ενισχύει την προοπτική εύοδωσης των ενεργειακών, των γεωπολιτικών και των ευρωπαϊκών φιλοδοξιών της Τουρκίας. Ότι μια ιστορική συμφωνία, στο Κυπριακό, ενισχύει την παρουσία της Τουρκίας και, ασφαλώς, του ιδίου στη διεθνή κοινότητα. Ο Ερτογάν υπήρξε, άλλωστε, ο θεωρητικός του δόγματος «ένα βήμα μπροστά», της συλλογιστικής ότι η τουρκική και η τ/κ πλευρά δεν θα πρέπει να επωμιστούν την ευθύνη ενός ναυαγίου στο Κυπριακό. Ακόμη, επομένως, και εάν ο τούρκος Πρόεδρος επιδιώξει να συντηρήσει την εθνικιστική ρητορική, ενόψει εκλογών ή και ενόψει ενός δημοψηφίσματος, για τις συνταγματικές τροποποιήσεις, δεν αναμένεται πως θα εργαλειοποιήσει το Κυπριακό, προκειμένου να κινητοποιήσει τα εθνικιστικά αντανακλαστικά της τουρκικής κοινής γνώμης. Ούτε και θα προβεί σε ενέργειες που θα θέτουν την Τουρκία στο ειδώλιο του κατηγορουμένου στο Κυπριακό.
Ευρωτουρκικές σχέσεις.
Η διαχείριση της συμφωνίας για το Προσφυγικό και η άρση των ταξιδιωτικών θεωρήσεων θα αποτελέσει το πρώτο για τις ευρωτουρκικές σχέσεις. Ήδη, η υπόδειξη της Κομισιόν προς την Άγκυρα να μεταρρυθμίσει την νομοθεσία που αφορά την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας προκάλεσε την οργίλη αντίδραση του Ταγίπ Ερτογάν. Η στάση του, ίσως, να σχετίζεται με την προσπάθεια προσεταιρισμού του MHP, για τροποποίηση του συντάγματος, ή την εκλογική αποδυνάμωση του εθνικιστικού κόμματος, η βάση του οποίου εμφανίζεται εξαιρετικά ευαίσθητη στα ζητήματα της «τρομοκρατίας». Τι επιπτώσεις θα έχει επί της συμφωνίας πιθανή εμμονή Ερτογάν σε αυτό το ζήτημα δεν είναι, ακόμη, βέβαιο. Εάν, δηλαδή, το συμβούλιο Κορυφής θα εγκρίνει την άρση των ταξιδιωτικών θεωρήσεων εάν η Τουρκία εκπληρώσει, τελικά, τα 71 από τα 72 κριτήρια. Κάτι που δεν μπορεί να αποκλειστεί. Ειδικότερα, εάν υπάρξει μία «face saving», για όλους, ρύθμιση στο επίμαχο ζήτημα. Λαμβάνοντας υπόψη, πάντοτε, πως υπάρχει σαφής επίγνωση, σε πολλά κράτη-μέλη, ότι μια, εκ νέου, μαζικοποίηση των μεταναστευτικών ροών θα έχει αποσταθεροποιητικές επιδράσεις στον ευρωπαικό χώρο. Στο ευρωπαικό Κοινοβούλιο, ωστόσο, οι δυναμικές είναι εντελώς διαφορετικές. Ακόμη και εάν η Άγκυρα εκπληρώσει και τα 72 κριτήρια το αποτέλεσμα μιας ψηφοφορίας παραμένει, εντελώς, απρόβλεπτο. Όσοι στο Κοινοβούλιο, όμως, θεωρούν πως η καταψήφιση της συμφωνίας για τις ταξιδιωτικές θεωρήσεις θα αποτελέσει πλήγμα κατά του αυταρχικού τούρκου Προέδρου νεφελοβατούν. Θα πρέπει να αναγνωρίσουν πως ο Ερτογάν θα παραμείνει, για καιρό, στο πηδάλιο της Τουρκίας, αφού δεν υπάρχει αντίπαλο δέος ούτε εντός, ούτε εκτός του ΑΚΡ. Ότι Ο Ερτογάν θα επιτύχει την μεταβολή του πολιτεύματος, είτε εργαλειοποιόντας, περαιτέρω, μια ακραία εθνικιστική και αντιευρωπαϊκή ρητορική είτε κεφαλαιοποιώντας πολιτικά και εκλογικά μια κορυφαία πολιτική επιτυχία όπως είναι η άρση των θεωρήσεων εισόδου. Οφείλουν, επομένως, να προσμετρήσουν με προσοχή αυτή την διάσταση. Προκειμένου να μην ενισχύσουν, περαιτέρω τα αντιευρωπαικά αντνακλαστικά της τουρκικής κοινωνίας. Να προσμετρήσουν, επιπλέον, ότι η στενότερη - και με κάθε τρόπο πρόσδεση- της χώρας στο ευρωπαϊκό πλαίσιο συνιστά το μοναδικό εργαλείο για όσους, εντός της ΕΕ, ενδιαφέρονται ειλικρινώς για την ενίσχυση της διαδικασίας εκδημοκρατικοποίησης της Τουρκίας και την κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών στην τουρκική κοινωνία. Και ότι χωρίς την ευρωπαική προοπτική η Τουρκία κινδυνεύει να διολισθήσει σε ένα ιδιότυπο πολιτικό ολοκληρωτισμό.
Γράφει: Σώτος Κτωρής
