Είναι πρωτοφανής η ένταση και το πάθος με τα οποία τις τελευταίες μέρες προωθείται η απελευθέρωση του ωραρίου των καταστημάτων και η κατάργηση της Κυριακάτικης αργίας.
Για παράδειγμα έχει πρόσφατα δημιουργηθεί στο Facebook η σελίδα Support Sundays η οποία προσπαθεί με ιδιαίτερη αγωνιστικότητα να πείσει την κοινή γνώμη για την αναγκαιότητα των ανοικτών καταστημάτων την Κυριακή. Η δε ιστοσελίδα είναι αρκετά δραστήρια και με σχεδιαστικό περιεχόμενο ψηλής αισθητικής ποιότητας, γεγονότα που υποδηλώνουν επαγγελματική δουλειά και αδιαμφισβήτητα ψηλό κόστος δημιουργίας και διαχείρισης. Πέραν της περιέργειας για το ποιοι οικονομικά επιφανείς παράγοντες βρίσκονται πίσω από την δημιουργία και διαχείριση της εκστρατείας, το κύριο ερώτημα όμως είναι κατά πόσον η επιχειρηματολογία γύρω από την συγκεκριμένη προσπάθεια είναι ορθολογική και τεκμηριωμένη η αν αγγίζει τα όρια της προπαγάνδας.
Η απελευθέρωση των ωραρίων στηρίζεται κυρίως από την φιλελεύθερη σχολή οικονομικής σκέψης και βασίζεται στους εξής πυλώνες α) Ανάπτυξη της οικονομίας και αύξηση του τζίρου του λιανικού εμπορίου β) Αύξηση της απασχόλησης γ) Όφελος στον καταναλωτή από τον αυξημένο ανταγωνισμό. Το κύριο πρόβλημα όμως, το οποίο είναι εμφανές σε όλη την επιχειρηματολογία των νεοφιλελεύθερων, είναι το ότι τα συμπεράσματα τους συνήθως βασίζονται σε νοητικά πειράματα παρά σε πραγματικά δεδομένα. Είναι δε τοις πάσι γνωστόν ότι οι Αυστριακοί οικονομολόγοι, πατέρες του νεοφιλελευθερισμού, ήταν τσακωμένοι με την επιστήμη και την εμπειρική μέθοδο (Βλέπε Φον Μίζες, “The Ultimate Foundation of Economic Science”).
Όμως επειδή δεν είμαστε όλοι τσακωμένοι με την επιστήμη ας δούμε τι λένε για τα πιο πάνω τα δεδομένα.
α) Ανάπτυξη της οικονομίας και αύξηση του τζίρου. Η λογική αυτού του επιχειρήματος λέει ότι με καταστήματα ανοικτά για περισσότερες μέρες ο τζίρος θα αυξηθεί κατακόρυφα. Η Στατιστική υπηρεσία λέει ότι ο δείκτης αξίας του λιανικού εμπορίου για το 2013 ήταν 86.1 και για το 2014 ήταν 86.4. Αύξηση 0.0035 %. Δεν μπορώ να αρνηθώ ότι σε αυτό το επιχείρημα οι φιλελεύθεροι φίλοι μου είχαν ένα κάποιο δίκαιο.
β) Αύξηση της απασχόλησης. To Support Sundays παρουσιάζει με στόμφο ένα γραφικό το οποίο αναφέρει ότι δημιουργήθηκαν 9770 θέσεις εργασίας λόγω των ανοικτών Κυριακών. Δεν ξέρω που έχουν βρει αυτό το νούμερο αλλά ακόμα μια επίσκεψη στην ιστοσελίδα της δόλιας Στατιστικής Υπηρεσίας αναφέρει ότι στον τομέα του λιανικού εμπόριού το 2013 απασχολούνταν 50020 άτομα και το 2014 50090. Αύξηση 0.001%. Φαίνεται ότι πάλι έχω αποστομωθεί.
γ) Όφελος στον καταναλωτή από τον αυξημένο ανταγωνισμό. To επιχείρημα εδώ μας λέει ότι με ανοικτά τα καταστήματα τις Κυριακές θα κτυπηθεί το καρτέλ των κακών και πανάκριβων φούρνων και των περιπτέρων και έτσι θα πέσουν περαιτέρω οι τιμές. Όντως το 2014 είχαμε αποπληθωρισμό -1.4% οπόταν έχω χάσει και από εδώ. Θα αναφερθούμε όμως σε αυτό ξανά πιο κάτω.
Φαίνεται όμως ότι το πρόβλημα του ωραρίου των καταστημάτων δεν είναι πρόβλημα που απασχολεί την κυπριακή μπανανία και μόνο. Μια αναδρομή στην βιβλιογραφία αναδεικνύει για παράδειγμα αρκετή επιστημονική εργασία γύρω από το θέμα. Για παράδειγμα οι Inderst και Irmen σε άρθρο τους το 2007 στο European Economic Review υποστηρίζουν ότι η απορρύθμιση των ωραρίων των καταστημάτων σε καθεστώς ατελούς ανταγωνισμού μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των τιμών. Ο Michael Kosfeld σε άρθρο στο ίδιο περιοδικό εξηγεί γιατί ακόμα και σε καθεστώς απορρύθμισης, οι καταστηματάρχες τείνουν να επανέρχονται στο πρότερο ωράριο, ως αποτέλεσμα του κόστους του απελευθερωμένου ωραρίου. Για να στηρίξει αυτή την θέση μελετά το παράδειγμα της Γερμανίας. Κατ’ ανάλογο τρόπο οι Tanguay, Vallge και Lanoie τεκμηριώνουν αύξηση των τιμών ως απότοκο της απορρύθμισης των ωραρίων στον Καναδά. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουν και οι Shy και Stenbacka στο Τhe Economic Journal το 2008.
Υπάρχουν όμως και άλλοι παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη πέρα από τα καθαρά εμπειρικά δεδομένα. Για παράδειγμα, οποιοσδήποτε με βασικές σπουδές στις επιχειρήσεις η με την ελάχιστη εμπειρία στον χώρο κατανοεί ότι το παιχνίδι του εμπορίου είναι ένα παιχνίδι στρατηγικής το οποίο στο οποίο μπορούν να δικαιολογηθούν οι πρόσκαιρες ζημιές με την προοπτική των μακροπρόθεσμου οφέλους. Λόγου χάριν, ποιος εγγυάται χαμηλές τιμές στον καταναλωτή από τις μεγάλες υπεραγορές όταν και εφόσον έχουν βγει εκτός αγοράς οι φούρνοι, τα περίπτερα και οι μικρομεσαίοι; Μήπως η κατ’ ανάλογο τρόπο «επιτυχημένη» αγορά των καυσίμων η μήπως τα «χαμηλά» επιτόκια του τραπεζικού ολιγοπωλίου;
Τέλος μα και σπουδαιότερο, υπάρχουν οι αριθμοί αλλά και η ερμηνεία των αριθμών. Ας υποθέσουμε, χάριν συζήτησης, ότι η φιλελεύθερη επιχειρηματολογία είναι σωστή σε όλα τα σημεία. Εδώ μπορούμε να θέσουμε ερωτήματα του τύπου α) Τι νόημα έχει η αύξηση στην απασχόληση αν αυτή η απασχόληση συνεπάγεται μισθούς των 300 και 400 ευρώ β) Τι νόημα έχει η μείωση των τιμών αν συνεπάγεται ταυτόχρονη και αναλογικά μεγαλύτερη μείωση των μισθών; Εδώ πάλι είναι άξιο αναφοράς ακόμα ένα στοιχείο της Στατιστικής Υπηρεσίας που αναφέρει ότι μισθοί από το τέλος του 2013 μέχρι το τέλος του 2014 έχουν πέσει 3.5%. Άρα η μείωση των τιμών κατά 1.4% έχει συνοδευτεί με μείωση μισθών 3.5%. Δώρο άδωρον.
Συνοψίζοντας ο χώρος της οικονομίας ήταν ανέκαθεν πεδίον δόξης λαμπρό για λαϊκισμούς, απλοϊκά επιχειρήματα και δογματικές προσεγγίσεις. Η οικονομία όμως είναι ίσως το πιο πολύπλοκο επιστημονικό πεδίο γιατί πάνω από όλα προσπαθεί να ερμηνεύσει πολύπλοκες ανθρώπινες σχέσεις. Έτσι και σε μια συζήτηση για τα ωράρια των καταστημάτων δεν χωρούν επιχειρήματα του τύπου «Αφού τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια είναι ανοιχτά τότε γιατί να μην είναι και καταστήματα;» Μιλούμε για πολύ διαφορετικούς τομείς της οικονομίας με διαφορετικές δομές και διαφορετικούς κανόνες λειτουργίας. Και με βάση την δική μου ερμηνεία και αντίληψη της οικονομικής πραγματικότητας δεν βρίσκω κανένα μα κανένα λόγο για ανοικτά καταστήματα την Κυριακή.
Βιβλιογραφία
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0014292103001041
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0014292101000927
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1465-7295.1995.tb01878.x/abstract
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1468-0297.2008.02165.x/full
Γράφει: Παναγιώτης Χαραλάμπους
