‘Ακουγα τις προάλλες στο ραδόφωνο τον κύριο Πήλικο να αποδέχεται με ευχαρίστηση την αναπομπή του νόμου για την μείωση των ενοίκιων και να λέει ότι «Δεν χρειάζονται νόμοι. Αυτά θα τα ρυθμίσει η αγορά...».
Πάλι αυτή η αγορά... Χρόνια τώρα ακούμε για την περίφημη αυτορύθμιση της αγοράς. Το πρόβλημα είναι ότι αυτορύθμιση ψάχνουμε και αυτορύθμιση δεν είδαμε. Η αυτορύθμιση της αγοράς σερβίρεται ως το τέλειο άλλοθι για την συρρίκνωση του κράτους, την μείωση του κρατικού παρεμβατισμού και γενικότερα την μείωση εώς και εξάλειψη της πολιτικής παρέμβασης στο οικονομικό γίγνεσθαι. Για τους θιασώτες της ελεύθερης οικονομίας ο κρατικός παρεμβατισμός δημιουργεί στρεβλώσεις στην λειτουργία μιας οικονομίας και οποιαδήποτε κοινωνική παρέμβαση δημουργεί προβλήματα. Οι οικονομίες πρέπει να αφεθούν μόνες, να αυτορυθμιστούν και να καταστούν αποτελεσματικές και αποδοτικές.
Δυστυχώς όμως για τους νεοφιλελεύθερους οικονομολόγους η θεωρία της αυτορυθμιζόμενης αγοράς βασίζεται σε κάποιες αξιοσημείωτες παραδοχές. Μια αγορά μπορεί να καταστεί αυτορυθμιζόμενη αν πληρούνται οι παρακάτω προυποθέσεις α) ο τέλειος ανταγωνισμός β) ο πλήρης ορθολογισμός όλων των συμμετεχόντων στην αγορά γ) η αποδοτικότητα της αγοράς. Ας τα δούμε όμως ένα ένα.
Α) Τέλειος ανταγωνισμός. Για να ισχύει ο τέλειος ανταγωνισμός σε μια αγορά πρέπει να ισχύουν αρκετές προυποθέσεις. Οι πιο βασικές όμως είναι οι εξής. Πρώτον πρέπει να υπάρχει τεράστιος αριθμός προμηθευτών και αγοραστών ουτως ώστε κανένας να μην έχει την δυνατότητα να επηρεάσει τις τιμές. Δευτερον, το προιόν προσφοράς πρέπει να είναι πανομοιότυπο. Αν ας πούμε o ένας πουλα ρύζι basmati και ο άλλος καστανό, τότε δεν μιλούμε τέλειο ανταγωνισμό. Ας πάρουμε για παράδειγμα τώρα το πολυσυζητημένο θέμα των ενοικίων. Φυσικά και δεν υπάρχουν αμέτρητα υποστατικά διαθέσιμα ούτε και είναι όλα τα ίδια. Η αγορά της ενοικίασης των υποστατικών δεν πληρεί σε καμία περίπτωση την προυπόθεση του τέλειου ανταγωνισμού. Αγορές τέλειου ανταγωνισμού υπάρχουν ελάχιστες ανά το παγκόσμιο. Όλες οι υπόλοιπες είναι αγορές ολιγοπολίων και μονοπωλίων. Και στις αγορές ολιγοπωλίων υπάρχουν στρεβλώσεις, καθορισμοί τιμών και ασύστολη κερδοσκοπία.
Β) Ο ορθολογικός πράκτορας. Απαραίτητη προυπόθεση της αυτορυθμιζόμενης αγοράς είναι να αποτελείται από ορθολογικές μονάδες. Δηλαδή ακόμη και ο γεροντάκος συνταξιούχος που πάει να αγοράσει το καθημερινό του ψωμί, πρέπει να έχει την ικανότητα να αποφασίσει αν τον συμφέρει να αγοράσει ψωμί από το Σίγμα η από τον Ζορπά η να πάρει λεοφωρείο και να πάει στην Παγκύπρια. Φαντάζομαι δεν χρειάζεται και πολλά επιχειρήματα για να υποστηρίξω ότι δεν είμαστε όλοι το ίδιο ορθολογιστές.
Γ) Αποδοτική αγορά. Η αλλιώς το γνωστό efficient market hypothesis. Το efficient market hypothesis είναι η υπόθεση ότι στις αγορές η μετάδοση της πληροφορίας είναι αν όχι στιγμαία τότε ταχύτατη. Ως εκ τούτου κανένας δεν μπορεί να κερδοσκοπεί επ άπειρον. Ένα απλό παράδειγμα είναι το ότι αν ο κρεοπώλης στην απέναντι πλευρά της Λεμεσού φτηνίσει το κρέας τότε εγώ υποτίθεται θα το πληροφορηθώ άμεσα, άρα ο κρεοπώλης δίπλα από το σπίτι μου δεν θα μπορεί να με υπερχρεώνει για πολύ. Φυσικά δεν ξέρω πόσοι από εσάς ξέρετε τις τιμές σε όλα τα κρεοπωλεία της χώρας.
Είναι προφανές ότι ελάχιστες αγορές μπορούν να θεωρηθούν αυτορυθμιζόμενες. Αλλά ακόμη και αυτές που μπορούν να θεωρηθούν ως τέτοιες, στο τέλος μάλλον δεν είναι. Άς πάρουμε ένα από τα κοντινότερα παραδείγματα σε αυτορυθμιζόμενη αγορά στην Κύπρο, την αγορά των καυσίμων. Η αγορά των καυσίμων μπορεί να θεωρηθεί από κάποιους αυτορυμιζόμενη αφού υπάρχουν αρκετά πρατήρια και το προιόν είναι ομοιογενές. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Κατ αρχάς δεν υπάρχει μεγάλος αριθμός προμηθευτών. Αν και τα πρατήρια είναι πολλά, οι προμηθευτές είναι λίγοι, άρα τα καρτέλ τιμών είναι πολύ πιθανά. Από την άλλη, το προιόν αν και φαινομενικά ομοιογενές, δεν είναι. Δεν θα μου στοιχίσει το ίδιο να βάλω βενζίνη από το πρατήριο στον Κάψαλο με το να βάλω βενζίνη από ένα πρατήριο στο Ζύγι. Επίσης, είναι πρακτικά αδύνατον να ξέρω ανα πάσα στιγμή την τιμή των καυσίμων σε όλα τα πρατήρια της Κύπρου. Το ότι η αγορά των καυσίμων δεν είναι αυτορυθμιζόμενη, δεν χρειάζεται και πολλή θεωρία να δειχτεί, μας το αναδεικνύει η καθημερινή μας εμπειρία. Αν όμως η αγορά καυσίμων δεν είναι αυτορυθμιζόμενη τότε ποιά είναι; Η κατά πολύ πολυπλοκότερη ενοικιαγορά;
Η κρίση του 2008 έδωσε την χαριστική βολή στην θεωρία της αυτορυθμιζόμενης αγοράς, τουλάχιστον στους ακαδημαικούς κύκλους. Η πράξη και τα δεδομένα έχουν δείξει ότι οι αγορές ούτε αυτορυθμιζόμενες είναι ούτε και αποδοτικές. Ο Μάρξ είχε διατυπώσει πριν ενάμιση αιώνα την θεωρία των κρίσεων, η οποία φαίνεται να επιβεβαιώνεται επανειλημμένα. Αλλά επειδή ο Μάρξ μπορεί να προκαλεί αλλεργία σε αρκετούς, σύγχρονοι οικονομολόγοι έχουν διατυπώσει το fractal market hypothesis. Οι αγορές είναι χαοτικές και τυρβώδεις. Οι αγορές μπορεί να φαίνονται ήρεμες για αρκετό χρονικό διάστημα αλλά σε κάποια φάση ξεσπούν. Δημιοργούν φούσκες και μετά καταρρέουν. Οι αγορές είναι στρεβλές, γεμάτες από επιτήδειους, διακανονισμούς, εκβιασμούς, προνομιακή πληροφόρηση, προνομιακές μεταχειρίσεις και σχέσεις εξουσίας.
Οι αγορές δεν ρύθμισαν ποτέ τίποτα, τουλάχιστον μακροχρόνια. Η θεωρία της αυτορρύθμισης βασίζεται σε εξωπραγματικές υποθέσεις. Ακόμη και οι μεγαλύτεροι σπεκουλαδόροι των αγορών αναγνωρίζουν αυτήν την πραγματικότητα. Όταν ο George Soros και ακόμη και ο ίδιος ο Warren Buffet απορίπτουν την θεωρία της αυτορύθμισης, τι άλλο να σου πω εγώ ο ασήμαντος κύριε Πήλικε μου;
Γράφει: Παναγιώτης Χαραλάμπους
