Τι είναι σήμερα η Ευρώπη; Ποιο είναι το πολιτικό πρόταγμά της; Ποια προοπτική δίνει στους πολίτες των χωρών της; Πώς διεκδικεί και επιτυγχάνει την πολιτική και δημοκρατική νομιμοποίηση των αποφάσεών της; Πού οδεύει το εγχείρημα της κοινής αγοράς; Ποιο είναι το νόημα της συμμετοχής μας σε αυτή τη συσσωμάτωση;
Αυτές είναι μερικές μόνο από τις ερωτήσεις που ο κάθε ένας υποχρεούται να θέτει στον εαυτό του σε κάθε στιγμή της πολιτικής συγκυρίας και να αποπειράται τον αναστοχασμό πάνω στα θεμελιωτικά συστατικά της ευρωπαϊκής μας πορείας.
Γυρνώντας τον χρόνο πίσω, διαπιστώνεται η έλλειψη μιας σοβαρής συζήτησης στην κοινωνία μας για την αναγκαιότητα, το όφελος και το τίμημα από την ένταξη στην ΕΕ. Το εγχείρημα είχε εξαρχής έναν σαφή προσανατολισμό: να ταυτίσει την πορεία ένταξης με την προσπάθεια λύσης του Κυπριακού και να αναδιατάξει τη δυσμενή πολιτική συνθήκη που επέβαλε ο βίαιος διαμελισμός του νησιού το 1974. Η σκιά του Κυπριακού έπεσε βαριά πάνω στις υπόλοιπες πτυχές της ένταξης στην ΕΕ, συντελώντας στην απουσία διαλόγου για τις συνέπειές της. Με τη συνδρομή σημαντικών πολιτικών και οροσήμων, με αποκορύφωμα τη συμφωνία του Ελσίνκι, το εγχείρημα φάνηκε να αποδίδει καρπούς, αφού η μηχανική του απέδωσε το αποτέλεσμα για το οποίο είχε σχεδιαστεί: αποσύνδεση της λύσης από την ένταξη, παράλληλη πορεία ενταξιακών και συνομιλιών λύσης, πρόσδεση της Τουρκίας στο άρμα της Ένωσης και δημοψηφίσματα για το σχέδιο λύσης. Σήμερα, αυτό το πολιτικό όραμα είναι ξεπερασμένο από την ίδια την πολιτική συγκυρία, η περιώνυμη «ευρωπαϊκή λύση» δεν ήρθε ποτέ, αφού ποτέ δεν υπήρξε, και η Κύπρος, αφού απέτυχε να γίνει υπερδύναμη, υπενθυμίζει στον κόσμο την ύπαρξή της επαναφέροντας διαρκώς και μονοθεματικά το πρόβλημά της.
Με την εξάντληση του καυσίμου που έδινε το Κυπριακό και με τη συνεπικουρία της οικονομικής κρίσης και των γεγονότων του 2013, η Κύπρος ξύπνησε απότομα στον πραγματικό κόσμο της ΕΕ. Εκεί όπου το μέγεθος μετράει, η έγκαιρη πρόσβαση στην πληροφορία και η διαρκής παρουσία στους θεσμούς έχει ειδική σημασία κι όπου αναμένεται από σένα να έχεις διαμορφωμένες πολιτικές και θέσεις.
Το wake-up call μας φέρνει αντιμέτωπους με σημαντικές αντιφάσεις στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα και τεστάρει το πραγματικό περιεχόμενο των πολιτικών συνθημάτων. Για παράδειγμα, το σλόγκαν της «περισσότερης Ευρώπης» σημαίνει ότι μπορεί ένα άτυπο όργανο, όπως το Eurogroup, να βάλει ένα βράδυ το χέρι του βαθιά στην τσέπη σου. Είναι αυτό ένα είδος εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης στο οποίο θέλουμε να συναινέσουμε; Θέλουμε εξαιρετικά λεπτομερείς και ομοιόμορφους ανά την Ευρώπη κανόνες για ζητήματα που ελάχιστα έχουν να κάνουν με την καθημερινότητά μας, όπως για παράδειγμα για το αν το ελαιόλαδο θα σερβίρεται στα εστιατόρια με την ετικέτα του παραγωγού ή σε απλά γυάλινα μπουκάλια;
Αντιστοίχως, η παλιά καλή πολιτική εισήγηση των Ευρωπαίων φεντεραλιστών για εμβάθυνση της πολιτικής ενοποίησης με απώτερο σκοπό την ομοσπονδιοποίηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχει πεθάνει, αφού ούτε σοβαρό πολιτικό εκτόπισμα κουβαλά, ούτε οι φορείς των ιδεών της έχουν παρουσία στο πολιτικό προσκήνιο. Ας ρίξουμε μια ματιά στις εθνικές πολιτικές σκηνές για να δούμε τι πραγματικά απασχολεί την πολιτική επικαιρότητα.
Επιστρέφοντας στην Κύπρο, ο οικονομικός πειθαναγκασμός που επέβαλε η δανειακή σύμβαση αποτελεί το τραγικό τέλος ενός πάρτι που κράτησε τρεις δεκαετίες, τον λογαριασμό του οποίου καλείται να πληρώσει η δική μου γενιά. Αν τολμήσεις να διερωτηθείς γιατί συμβαίνει αυτό, γιατί πρέπει να καταβληθεί ένα τέτοιο κοινωνικό κόστος, ποιοι ευθύνονται για τη σημερινή κατάσταση και ποιοι προσπορίζονται το όφελος, βομβαρδίζεσαι από τη ρητορική του «δεν υπάρχει άλλος δρόμος», την ειρωνεία του «έχεις κάτι να προτείνεις;» και τη ρετσινιά του ευρωσκεπτικιστή.
Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω γνώσεις οικονομικών για να εξετάσω στην ολότητά τους τα μέτρα που λαμβάνονται, ούτε και έχω συνολικό οικονομικό σχέδιο διάσωσης. Κατ’ ακρίβεια, κανείς από τους συμπατριώτες μας δεν έχει από μόνος του κάποιο σχέδιο, όπως καταμαρτυρεί και η διαχείριση του Μαρτίου του 2013.
Ακόμη κι έτσι, κανείς δεν μπήκε στον κόπο να εξηγήσει, σε μας τους απολιτίκ, αποστασιοποιημένους, αμαθείς πολίτες, τις εναλλακτικές που εξετάστηκαν, αλλά βιάστηκαν να μας φοβερίσουν ότι η έξοδος από το ευρώ συνεπαγόταν και έξοδο από την ΕΕ με αποκαλυπτικές συνέπειες.
Δεν βλέπω τίποτα ευρωπαϊκό ή διαφωτιστικό στη λήψη αποφάσεων υπό το κράτος απειλών ή πιστολιών στον κρόταφο κι εξακολουθώ να πιστεύω ότι το ζήτημα δεν είναι το ευρώ ως νόμισμα από μόνο του και η παραμονή σε αυτό, αλλά οι οικονομικές πολιτικές που το συνοδεύουν.
Αν ακόμα και στα στοιχειώδη δεν μπορεί να αρθρωθεί μια αμφισβήτηση, αμφιβάλλω αν το ευρωπαϊκό εγχείρημα έχει σήμερα κάποιο περιεχόμενο που να είναι ικανό να συνεγείρει τους πολίτες της Ένωσης.
Γράφει: Νικόλας Κυριάκου
