Αντικαταστάτες: ένα χρονίζον βαλτωμένο πρόβλημα! Των Μ. Αλεξόπουλου και Α. Μαγίδου

Μια από τις πλέον αδικημένες ομάδες εκπαιδευτικών είναι αδιαμφισβήτητα οι αντικαταστάτες.

Αν αναλογιστεί κανείς πως η ομάδα αυτή ασκεί ακριβώς τα ίδια καθήκοντα με το μόνιμο προσωπικό των σχολείων και με τα ίδια ή και περισσότερα ακαδημαϊκά προσόντα και με δεδομένο τον τρόπο αντιμετώπισης του εν λόγω ανθρώπινου δυναμικού, είναι πραγματικά άξιο απορίας πώς ακριβώς βελτιώνεται η εκπαίδευση. Πως είναι δυνατόν να εξαγγέλλονται μεταρρυθμίσεις/καινοτομίες με πηχυαίους τίτλους, ενώ μεγάλο μέρος του ανθρώπινου δυναμικού αντιμετωπίζεται με εργασιακούς όρους μεσαίωνα; Οι αντικαταστάτες για χρόνια βιώνουν την αβεβαιότητα, την αγωνία, την αδικία. Με το Νέο Σύστημα Διορισμού δε, νιώθουν και το φόβο της «εργοδότησής με ημερομηνία λήξης». Τόσα χρόνια, η Επίσημη Πλευρά απέτυχε να ενσκήψει στα θέματα που τους απασχολούν, ώστε να αμβλύνει τα σοβαρότατα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Ενώ οι αντικαταστάτες, για σειρά ετών διευκολύνουν τη λειτουργία των σχολείων, η Πολιτεία, δεν μπήκε ποτέ στον κόπο να εκπονήσει ένα ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο εργοδότησης, ώστε στοιχειωδώς να έχουν εργασιακά δικαιώματα όπως όλοι οι εργαζόμενοι. Τουναντίον, η Επίσημη Πλευρά, χρησιμοποιώντας διάφορες προφάσεις, αφορμές και τεχνάσματα, διαρκώς τους έχει στο στόχαστρο, ως η εύκολη λεία για πειραματισμούς κυρίως με στόχο την εξοικονόμηση χρημάτων.

Πιο κάτω παρατίθενται μερικά από τα προβλήματα που ταλανίζουν τους συνάδελφους αντικαταστάτες εδώ και δεκαετίες:

• Καθεστώς εργοδότησης των αντικαταστατών: Οι αντικαταστάτες από το 2014 εργάζονται ως ωρομίσθιοι. Το καθεστώς που επιβλήθηκε από το Υπουργείο, ήταν υπό αξιολόγηση, η οποία αναμενόταν να ολοκληρωθεί τον Φλεβάρη του 2015! Κάτι τέτοιο δεν έγινε και η Επίσημη Πλευρά απέτυχε να παρουσιάσει στην ΠΟΕΔ στοιχεία που να δικαιολογούν τη νέα πρακτική. Είναι σαφές πως η αλλαγή στο καθεστώς εργοδότησης έγινε με γνώμονα τις οικονομικές εξοικονομήσεις. Το ανησυχητικό είναι πως αγνοήθηκε ο παράγοντας της εύρυθμης λειτουργίας των σχολείων, της ασφάλειας των μαθητών και της σωστής διοίκησης των σχολείων.
• Σύστημα Διορισμού – Κλήσης Αντικαταστατών: Καθεχρονικά παρουσιάζονται προβλήματα στις σχολικές μονάδες και τη λειτουργία τους από το μη έγκαιρο διορισμό αντικαταστατών τόσο κατά την έναρξη της σχολικής χρονιάς, όσο και κατά τη διάρκειά της. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται συστηματικά η αδυναμία παραχώρησης μικρών αντικαταστάσεων (τεσσάρων με πέντε ημερών), με την επίκληση διαφόρων ισχυρισμών, άλλοτε επιρρίπτοντας ευθύνες στους διευθυντές, άλλοτε στα επαρχιακά γραφεία και σε πολλές περιπτώσεις στους ίδιους τους αντικαταστάτες. Αυτό έχει ως  αποτέλεσμα τη δημιουργία σοβαρών προβλημάτων στελέχωσης και λειτουργίας στα σχολεία. Δεν καλούνται επίσης αντικαταστάτες τις Πέμπτες[i] και τις Παρασκευές σπάνια διορίζονται αντικαταστάτες, με αποτέλεσμα τα σχολεία να μένουν εκτεθειμένα και οι μαθητές χωρίς εκπαιδευτικούς.
• Διαφάνεια στο σύστημα διορισμού: Από φέτος, δημοσιεύονται από την ΕΕΥ οι αντικαταστάσεις που προκύπτουν καθημερινά (εκτός Πέμπτης), αλλά φαίνεται πως και πάλι προκύπτουν θέματα διαφάνειας ή δυσκολίες ανάθεσης όλων των διαθέσιμων αντικαταστάσεων. Ενώ το συγκεκριμένο μέτρο εν μέρει είναι προς τη θετική κατεύθυνση και πάλι δεν έλυσε τα πολλά προβλήματα που ήδη υπήρχαν. Ο μη εκσυγχρονισμός του συστήματος ανάθεσης αντικαταστάσεων με την επεξεργασία από την ΕΕΥ, συστήματος ηλεκτρονικής ανάρτησης και ανάληψης αντικαταστάσεων, σε καθημερινή βάση, αποτελεί τροχοπέδη στη διαφάνεια και καθιστούν το υφιστάμενο σύστημα χρονοβόρο και διαβλητό. Ενώ οι αντικαταστάσεις προκύπτουν εδώ και δεκαετίες και τα προβλήματα είναι υπαρκτά, δεν έγινε καμιά ουσιαστική προσπάθεια εξορθολογισμού του συστήματος διορισμού τους. Εδώ και χρόνια υπάρχει επίσης η πρόταση της ΠΟΕΔ για δημιουργία δεξαμενής αντικαταστατών για αντικαταστάσεις διάρκειας μέχρι 10 εργάσιμων ημερών. Η ΕΕΥ θα μπορούσε να καταγράφει τις συνολικές ανάγκες ανά έτος σε κάθε περιφέρεια και να διορίζει αντικαταστάτες με συμβόλαιο στα πρότυπα των συμβασιούχων. Η δεξαμενή θα μπορούσε να χρησιμοποιείται για τις πόλεις και τις περιφέρειες με περισσότερα από 4 σχολεία, έτσι ώστε οι μετακινήσεις τους να γίνονται από τα οικεία επαρχιακά γραφεία. Για την υπόλοιπη Κύπρο οι τοποθετήσεις θα μπορούσαν να γίνονται από τον Μηχανισμό Αντικαταστάσεων της ΕΕΥ. Ταυτόχρονα υπάρχουν τρόποι για περισσότερη διαφάνεια στα θέματα διορισμών αντικαταστατών, όπως για παράδειγμα: α) τακτικότερη δημοσιοποίηση λιστών διαφάνειας αντικαταστάσεων (κάθε δεκαπενθήμερο ή κάθε μήνα), β) ηχογράφηση όλων των τηλεφωνικών συνομιλιών στα πρότυπα του δημόσιου/ημιδημόσιου και ιδιωτικού τομέα, γ) θεσμοθέτηση γραφείου εξέτασης παραπόνων και επίλυσής τους και μηχανισμός δικαίωσης αντικαταστατών που έχουν αδικηθεί εκ παραδρομής (πίστωση απολεσθείσας υπηρεσίας κλπ.).
• Ανεργιακό Ταμείο: Ακόμα ένα πλήγμα που αναγκάστηκαν να υποστούν οι συνάδελφοι αντικαταστάτες, ήταν η απόφαση του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων να μην επιτρέπει πλέον την εγγραφή τους ως ανέργους με το πέρας της αντικατάστασής τους (για τα Χριστούγεννα και το Πάσχα). Αυτό είχε και έχει σαν επακόλουθο, την απώλεια εισοδημάτων, σε μια κατηγορία συναδέλφων που ήδη τα εισοδήματά τους είναι συρρικνωμένα.
• Άδειες Ασθενείας/Απουσίας: Όσον αφορά τις άδειες ασθενείας των αντικαταστατών ουσιαστικά δεν δικαιούνται να ασθενήσουν ή αν ασθενήσουν δεν πληρώνονται! Και αυτό για μέχρι τρεις μέρες. Είναι τραγικό, να μην έχει καταστεί δυνατό να κατοχυρωθεί η παραχώρηση αδειών απουσίας με πλήρεις απολαβές για αντικαταστάτες, ακόμη και αν προσκομίσουν τα απαιτούμενα πιστοποιητικά ασθενείας ή απουσίας.
• Δικαιώματα – Όροι εργοδότησης: Οι αντικαταστάτες εργάζονται χωρίς σαφείς όρους εργοδότησης πέρα από ένα έγγραφο που ουσιαστικά αναφέρει πως δεν έχουν εργασιακά δικαιώματα και περιγράφει τι … δεν δικαιούνται. Πέρα από τις 10 αναπληρώσεις που τις μεταφέρουν από σχολείο σε σχολείο, δεν υπάρχει κάτι άλλο καταγεγραμμένο ως δικαίωμα. Επίσης, ενώ εργάζονται για σειρά ετών, δεν καταγράφονται μονάδες για σκοπούς μετάθεσης, παρά το γεγονός πως πολλές φορές αναγκάζονται να αναπληρώσουν συναδέλφους σε πολύ μακριά από την έδρα τους. Η δε προσφορά τους εντός και εκτός σχολικής μονάδας δεν καταγράφεται πουθενά, σε αντίθεση με το υπόλοιπο προσωπικό που συμπληρώνει το Ατομικό Πληροφοριακό Δελτίο. Πολλές φορές γίνονται θύματα δυσμενούς διάκρισης από συναδέλφους (τους δίνονται μαθήματα άλλων ή και του διευθυντή, οι 3 ή 4 ώρες με το νέο ωρομίσθιο καθεστώς μετατρέπονται σε διδακτικό χρόνο), πολλές φορές από άγνοια των κανονισμών. Τέτοια φαινόμενα, δυσχεραίνουν το εργασιακό κλίμα στα σχολεία, δημιουργώντας αχρείαστες εντάσεις χωρίς ουσιαστικό λόγο. Και εδώ, είναι άξιο απορίας γιατί δεν έγιναν προσπάθειες καταρτισμού ενός υποτυπώδους έστω καθηκοντολογίου, με σαφή καθορισμό των καθηκόντων που αναλαμβάνουν στα σχολεία και των δικαιωμάτων τους, αφήνοντας το θέμα ανοιχτό σε ερμηνείες και παρερμηνείες που προκαλούν προβλήματα στην ομαλή λειτουργία των σχολείων.
• Αορίστου χρόνου: ενώ οι αντικαταστάτες έχουν εργαστεί για σειρά ετών και πολλοί έχουν συμπληρώσει ή θα συμπληρώσουν αθροιστική υπηρεσία πέραν των 30 μηνών, η Πολιτεία αρνείται να τους αναγνωρίσει ως εργαζόμενους αορίστου χρόνου, κατοχυρώνοντας την εργασία τους. Εξαιτίας της άρνησής της Πολιτείας, οι αντιστάτες έχουν μπει σε ένα χρονοβόρο δικαστικό αγώνα, αναμένοντας την τελική τους δικαίωση, ενώ κανονικά, το κράτος θα έπρεπε από μόνο του να σεβαστεί το ευρωπαϊκό δίκαιο και να δείξει την εκτίμησή του στην πολύχρονη προσφορά τους.
• Ταμείο προνοίας: οι αντικαταστάτες όπως και οι υπόλοιποι νεοεισερχόμενοι (όσοι δεν μονιμοποιήθηκαν πριν τον Οκτώβρη του 2011), δεν έχουν συνταξιοδοτικά ωφελήματα, με τον εργοδότη – κράτος να κωλυσιεργεί, μη υλοποιώντας τις δεσμεύσεις και από τον νόμο υποχρεώσεις του. Ουσιαστικά, οι εργαζόμενοι αυτοί, δεν δικαιούνται την κυβερνητική σύνταξη ούτε το εφάπαξ φιλοδώρημα που δικαιούνται όσοι ήταν μόνιμοι την 30η Σεπτεμβρίου 2011 καταγράφοντας ακόμα μια τεράστια αδικία εις βάρος τους.
• Επιμόρφωση: Δυστυχώς δεν έχει ληφθεί καμιά απολύτως πρόνοια για την επιμόρφωση των αντικαταστατών. Οι αντικαταστάτες δεν συμμετέχουν στο θεσμοθετημένο διήμερο εκπαιδευτικού και εναπόκειται στις σχολικές διευθύνσεις αν θα συμμετέχον σε άλλες επιμορφώσεις που αφορούν το προσωπικό του σχολείου. Η επιμόρφωση κρίνεται αναγκαία αν ληφθεί υπόψη πως οι αντικαταστάτες καλούνται να φέρουν εις πέρας ένα ευρύ φάσμα μαθημάτων και διδακτικών δεξιοτήτων, για τις οποίες η Επίσημη Πλευρά θα έπρεπε να μεριμνήσει να υπάρχει η δέουσα στήριξη.
• Αντικαταστάτες σε κενές θέσεις: Παρατηρείται τα τελευταία χρόνια το πρωτοφανές στα εργασιακά δρώμενα, εκπαιδευτικός να διορίζεται ως αντικαταστάτης τη στιγμή που δεν αντικαθιστά κανένα ενώ οι θέσεις αυτές θα πρέπει να πληρώνονται άμεσα από άτομα διορισμένα με σύμβαση. Συνάδελφοι υπηρετούν με τις υποχρεώσεις του συμβασιούχου εκπαιδευτικού, ενώ ο εργοδότης αρνείται τα αυτονόητα αντίστοιχα δικαιώματα, κρατώντας τους στο καθεστώς του αντικαταστάτη που … δεν έχει δικαιώματα! Τίθενται σοβαρά ζητήματα με τους κανόνες χρηστής διοίκησης και δυστυχώς φαίνεται η γύμνια του έγκαιρου και σωστού προγραμματισμού από την Επίσημη Πλευρά σε θέματα στελέχωσης των σχολικών μονάδων.

Όλα τα πιο πάνω περιγράφουν στο ελάχιστο τη σωρεία προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι συνάδελφοι αντικαταστάτες και αναδεικνύεται η σημασία του να προχωρήσει άμεσα η Πολιτεία στην επίλυσή τους. Επιβάλλεται η  δημιουργία ή βελτίωση θεσμικών διαδικασιών τόσο για τις αντικαταστάσεις όσο και για τους αντικαταστάτες, όπως αρμόζει σε ένα κράτος που σέβεται το προσωπικό του. Αν η Επίσημη Πλευρά θέλει να μιλά για καινοτομίες και εκσυγχρονισμό και να είναι ειλικρινής με τον εαυτό της και τις πραγματικές της προθέσεις, οφείλει να προστατέψει και να θωρακίσει τους όρους εργασίας του ανθρώπινου δυναμικού. Διαφορετικά, είναι τουλάχιστον προκλητικό να γίνονται αναφορές σε «ιστορικές μέρες» και στην «άνοιξη της παιδείας του τόπου» ενώ υπάρχουν εργαζόμενοι σε συνθήκες άλλων εποχών! Εξάλλου, όπως αναφέρει ο Κεν Ρόμπινσον, «δεν μπορείτε να βελτιώσετε την εκπαίδευση απομονώνοντας από αυτήν το επάγγελμα που την κάνει πράξη». Αναμένουμε λοιπόν, την πραγματική άνοιξη της παιδείας του τόπου, ξεκινώντας από τα στοιχειώδη: τη θεσμοθέτηση του εργασιακού καθεστώτος των αντικαταστατών και τη μεταχείρισή τους ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας των εκπαιδευτικών!

Μιχάλης Αλεξόπουλος, Γενικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ, Μέλος ΔΣ ΠΟΕΔ.

Αναστασία Μαγίδου, Αντικαταστάτρια Προδημοτικής και Ειδικής Εκπαίδευσης, Βοηθός Οργανωτικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ.

[i] https://goo.gl/L9QVHF