Τι αποτελεί ελληνική παιδεία; Του Μενέλαου Μενελάου

Κάθε φορά που ανοίγει η συζήτηση για το χαρακτήρα της παιδείας μας, ξυπνούν μνήμες της φοιτητικής μας ζωής, τότε που το Τμήμα Τουρκικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου, οι καθηγητές και οι φοιτητές του βρεθήκαμε στο στόχαστρο των ίδιων αυτόκλητων υπερασπιστών της παιδείας μας από τον «αφελληνισμό» και την «κυπριοποίηση».

Η επίθεση επεκτάθηκε και κατά του ιδίου του Πανεπιστημίου Κύπρου το οποίο έπρεπε να χειραγωγηθεί ευθυγραμμιζόμενο με τους κανόνες της «ελληνοπρέπειας», μιας και οι εχθροί του είδαν και απόειδαν αλλά δεν τα κατάφεραν να αποτρέψουν τη δημιουργία του. Οι μάχες εκείνες κερδήθηκαν τελικά από τις δυνάμεις της προόδου. Ωστόσο, ο πόλεμος συνεχίζει ακόμη να μαίνεται και το πρόσχημα της προστασίας της παιδείας μας από τον «αφελληνισμό» να λαθροβιεί περιμένοντας (ή μήπως δημιουργώντας;) κάθε φορά μια κατάλληλη ευκαιρία για να βγει και πάλι στην επιφάνεια.

Είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο ότι στη σημερινή κοινωνία υπάρχουν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν διαφορετικές φιλοσοφίες για το ρόλο και το χαρακτήρα της παιδείας μας όπως και για όλους τους τομείς της κοινωνικής δραστηριότητας. Είναι επίσης φυσιολογικό η διαμάχη αυτή να προσλαμβάνει διαστάσεις, μιας και αφορά ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία διάπλασης της συνείδησης, του τρόπου σκέψης, της κρίσης, της αντίληψης και της συμπεριφοράς των νέων ανθρώπων και κατ’ επέκταση διαμόρφωσης της αυριανής κοινωνίας. Ακριβώς για αυτό το λόγο δεν πρέπει ποτέ να διαφεύγει της προσοχής μας η ιστορική μας εμπειρία ειδικά όταν οι πληγές παραμένουν ακόμα ανεπούλωτες. Στη σύγχρονη κυπριακή ιστορία αποκορύφωμα του ιδεολογήματος του «εθνοκεντρισμού» στην ελληνική πλευρά ήταν το εγκληματικό πραξικόπημα της Χούντας και της ΕΟΚΑ Β’ κατά του Προέδρου Μακαρίου, που για το άλλο «εθνικό κέντρο» στην Άγκυρα, αποτέλεσε την ευπρόσδεκτη πρόφαση για τη βάρβαρη εισβολή και συνεχιζόμενη κατοχή.

Επανερχόμενος στο σήμερα σπεύδω να δηλώσω πως δεν είμαι ειδικός, ούτε εμπειρογνώμονας για τις επιστημονικές πτυχές της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Αντιλαμβάνομαι ωστόσο ότι τα διλήμματα του τύπου «εθνοκεντρική» Vs «κυπροκεντρική» παιδεία, «ελληνικό» Vs «κυπριακό» πανεπιστήμιο, «ελληνική γλώσσα» Vs «κυπριακή διάλεκτος», δεν αποτελούν παρά προπετάσματα καπνού που υποκρύπτουν μια διαχρονική αντιπαράθεση μεταξύ δύο φιλοσοφιών για την παιδεία και ευρύτερα για την κοινωνία.

Μεταξύ μιας παιδείας που στο όνομα του «ελληνοκεντρισμού» και του «εθνοκεντρισμού» θα αναπαράγει τη στασιμότητα, τη συντήρηση, την εσωστρέφεια, την παπαγαλία, το μιμητισμό και την περιχαράκωση, θα ανέχεται και ενίοτε θα καλλιεργεί φαινόμενα μισαλλοδοξίας και ρατσισμού, θα αδυνατεί να δημιουργήσει αναχώματα και ενίοτε θα διευκολύνει την ισοπέδωση κάθε πολιτισμικού πλούτου περιλαμβανομένων όχι μόνο των διαλέκτων αλλά στο τέλος και της ίδιας της γλώσσας και στην ακραία μορφή θα εκφράζει ότι πιο αντιδραστικό ανέδειξαν οι πιο σκοτεινές περίοδοι της ανθρώπινης ιστορίας. Και μιας παιδείας που θα βασίζεται στο δημοκρατικό διάλογο, την αναζήτηση, την έρευνα και στην κριτική σκέψη, θα καλλιεργεί πανανθρώπινες αρχές και αξίες όπως ο ανθρωπισμός, η πίστη στη δημοκρατία και στην ελευθερία, ο σεβασμός της ιδιαιτερότητας και της διαφορετικότητας, θα αναδεικνύει και θα διαπλάθει συνειδήσεις ανθρώπων που θα πιστεύουν και θα αγωνίζονται για έναν καλύτερο κόσμο.   

Ο καθένας μπορεί να επιλέξει ποια από τις δύο συνιστά μια γνήσια ελληνική και άρα πανανθρώπινη παιδεία. Και να πάρει θέση σε αυτή την διαχρονική αντιπαράθεση που ειδικά σήμερα σε μια εποχή που η μεγαλύτερη απειλή για τον άνθρωπο είναι η συνειδησιακή υποδούλωση, έχει σημασία να κριθεί υπέρ των δυνάμεων της προόδου. 

Γράφει: Μενέλαος Μενελάου