Το κοινωνικό κράτος που είχαμε γνωρίσει το δεύτερο μισό του 20 αιώνα, τελείωσε.
Το όραμα για ένα σύστημα που θα σταθμίζει αντίθετα συμφέροντα κοινωνικών ομάδων σε βαθμό συναίνεσης και εμβάθυνση της αστικής δημοκρατικής πρακτικής έχει αποτύχει εμφατικά. Δεν έχουν αποτύχει απλά τα άτομα, έχει αποτύχει το ίδιο το σύστημα. Το ίδιο ισχύει και για το πολιτικό πρότζεκτ της δεξιάς που έχει τουλάχιστον πρακτικά απονομιμοποιηθεί μέσα στο λαό, αλλά όχι όμως και ιδεολογικά.
Όμως, παρότι η κεντρο-αριστερά έχει τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο δεχθεί σοβαρά πλήγματα, εντούτοις η αποδοχή από την σοσιαλιστική και κομμουνιστική αριστερά της ιστορικής ήττας στα τέλη του 20ου αιώνα της έχει στερήσει το μεγαλύτερο της ατού: το όραμα για ένα διαφορετικό, δίκαιο κόσμο.
Η Αριστερά έχει απωλέσει πλέον την δυνατότητα να ασχολείται με τη ρίζα των κοινωνικών προβλημάτων, έχει χάσει και την δυνατότητα να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο κοινωνικό όραμα για το μέλλον.
Όσοι δε έδειχναν την Σκανδιναβία σαν πρότυπο σοσιαλδημοκρατίας που «δουλεύει», καλύτερα ας μην το κάνουν σήμερα, θα πέσουν σε κατάθλιψη. Χωρίς να θέλω να γενικεύσω στις τοπικές διαφορές, θεωρώ πως το πρόβλημα για την αριστερά είναι το πώς θέτει το πρόβλημα, πως δημιουργεί ένα εναλλακτικό όραμα. Αυτό το όραμα είναι που λείπει σήμερα και από την Κυπριακή Αριστερά. Το μόνο που της έχει απομείνει, στηριγμένη σε πόδια που πλέον αιωρούνται, είναι να μετράει την ενέργεια, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και να κάνει λογιστικούς ελέγχους. Ενδεχομένως να προσπαθεί να κρατήσει κάποια εργατικά και κοινωνικά δικαιώματα που κατακτήθηκαν τον προηγούμενο αιώνα. Αλλά βλέπουμε ότι η λίστα με αυτές τις κατακτήσεις μειώνεται καθημερινά χωρίς ουσιαστική αντίσταση.
Δεν μπορεί να επανέλθει· μάλλον δεν υπάρχει περίπτωση να επανέλθει αντικειμενικά, διότι οι παγκόσμιες συνθήκες και οι δεσμεύσεις της χώρας στους διεθνείς οργανισμούς τους οποίους συμμετέχει (όπως η Ε.Ε) αποκλείουν κάθε ενδεχόμενο ακόμη και για κάποια ψίχουλα. Εδώ τίθεται και το μεγάλο ερώτημα: ποιό είναι άραγε το πρόταγμα της αριστεράς σήμερα;
Να περιμένει αλλαγή αλλού μήπως εμπνευστεί; Μήπως ένα κράτος όπως αυτό που περιέγραψε ο Ρουσσώ τον 18 αιώνα; Το πρόταγμα της «ανοικτής κοινωνίας» το οποίο δημιουργήθηκε από την ερασιτεχνικά απλοΐκή ιδεολογική κριτική της ενδεχόμενης επικράτησης του Σοσιαλισμού πριν από περίπου έναν αιώνα; Το δεύτερο δεν θα ήταν απλά πισωγύρισμα, αλλά και αποτελεσματική τελεσίδικη νίκη του φιλελευθερισμού πάνω στην Αριστερά που θα έχει απαρνηθεί τον ίδιο τον εαυτό της, την ίδια της την ιστορία.
Κανένα από τα πιο πάνω δεν μπορούν να δώσουν πέραν από ιστορικά συμπεράσματα, ιδεολογική βάση πάνω στην οποία μπορεί να στηριχτεί σήμερα ένα ριζοσπαστικό αριστερό όραμα για το μέλλον. Μια μεγάλη αλλαγή στην ρητορική της Αριστεράς του αμυντισμού και του οραματικού αδιεξόδου, είναι η συνεχής κριτική στον νεοφιλελευθερισμό (μια συγκεκριμένη μορφή συσσώρευσης κεφαλαίων) αλλά η παντελής έλλειψη επιστημονικής κριτικής στο σύστημα της ελεύθερης αγοράς, τη ρίζα και βάση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα μεσαία και χαμηλά στρώματα της κοινωνίας. Με αυτό τον τρόπο, το πρόβλημα έτσι όπως οριζόταν από την Αριστερά καθ’ όλη την διάρκεια του 20ου αιώνα μοιάζει να έχει λυθεί. Η πραγματικότητα όμως είναι τόσο δυνατή που κτυπάει επίμονα την πόρτα.
Η Αριστερά στην Κύπρο και τα κινήματα
Το μόνο κόμμα της Αριστεράς στην Κύπρο έχει αναμφισβήτητα στο σύντομο παρελθόν δεχθεί απανωτά κτυπήματα και λόγω εσωτερικών τριγμών, πολιτικής απομόνωσης από την ευρύτερη κοινωνία αλλά και εξωγενών παραγόντων όπως της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης που μόνο στο τέλος της δεν είναι. Το πρόβλημα του ΑΚΕΛ όμως δεν είναι τόσο η ιδεολογικές αγκυλώσεις που του προσάπτουν αλλά αντιθέτως οι λεγόμενοι πραγματιστικοί τακτικισμοί του στα πλαίσια συναινετικών πολιτικών με μέρη της οικονομικής ελίτ που ενδεχομένως να μην καλοβλέπουν τα μέτρα λιτότητας.
Δεν θέλησα να γράψω μέσα στην θέρμη για την μεγάλη ομολογουμένως προσέλευση του κόσμου της κινητοποίησης των προηγούμενων ημερών ενάντια στην λιτότητα. Μια πιο ψύχραιμη, αναλυτική ματιά μπορεί να δείξει το αδιέξοδο της σημερινής Αριστεράς να προβάλει κάτι που θα εγκολπώνει και θα απελευθερώσει δημιουργικά την οργή αυτή του κόσμου, μπροστά στην αδυναμία του συστήματος να οργανώσει το κράτος και την οικονομία του, την ώρα που οι θεσμοί της αστικής δημοκρατίας έχουν απαξιωθεί πλήρως. Ο κόσμος που κατέβηκε να εκφράσει την αντίθεση του στην λιτότητα δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί σαν πυροτέχνημα μιας δεδομένης συγκυρίας.
Το πρόβλημα του συστήματος δεν είναι η διαφθορά και η αδιαφάνεια ή η αναξιοκρατία των πολιτικών, δεν είναι οι λίγοι που έκλεψαν και οι μίζες που πήραν. Είναι κουραστικά κοινότυπο πλέον να βλέπουμε αρθρογράφους στα ΜΜΕ να επικεντρώνονται σε αυτά τα ζητήματα ως το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχουμε. Τόσο κουραστικό που σε κάθε οικονομική κρίση διαμέσου της ιστορίας μπορούμε να βρούμε ακριβώς τις ίδιες κριτικές με εναλλάσοντα πρόσωπα. Ο λόγος είναι απλός, έχουν όλοι αποδεχθεί το πλαίσιο μέσα από το οποίο πρέπει να γίνεται η κριτική, δεν μπορούν να βάλουν οι δημοσιογράφοι πολιτικό πρόταγμα για αλλαγή. Η αρνητικότατη στάση τους δηλαδή σε μια ριζική αλλαγή είναι ιδεολογική, δεδομένη και πρέπει να εκλαμβάνεται υπόψιν ως τέτοια.
Το πρόβλημα έτσι όπως θα πρόβαλλε μια αριστερή ματιά δεν είναι απλά η λιτότητα, είναι σοβαρό ιστορικό λάθος η συγκέντρωση της αριστερής πολιτικής και συνθηματολογίας σε αυτό το μήνυμα καθώς παρερμηνεύεται η ρίζα του προβλήματος. Αυτά είναι συμπτώματα και είναι κατασπατάληση πολιτικού χρόνου η συνεχιζόμενη αναζήτηση λύσεων σε αυτά τα ζητήματα χωρίς να αγγιχτεί η ουσία. Η ουσία που είναι το όραμα για μια διαφορετική οργάνωση της κοινωνίας μας.
Η Αριστερά και συγκεκριμένα το ΑΚΕΛ, σπαταλά χρόνο νομίζοντας πως αμύνεται για τις άμεσες ανάγκες. Εκλαμβάνεται κακώς την αδυναμία της για ολική αμφισβήτηση ως προσπάθεια να θέσει προτεραιότητες και να κάνει ελιγμούς για τα άμεσα προβλήματα του κόσμου. Μέσα σε αυτή την θύελλα δεν ξεχνά απλά να βάλει μπροστά ένα όραμα που θα εμπνεύσει μια συνολική αλλαγή, αλλά αντιθέτως με τα αιτήματα που θέτει, παλεύει εναντίων της δημιουργίας αυτού του οράματος.
Πως μπορεί ο λαός να αμύνεται συνεχώς στις πιέσεις της οικονομίας της αγοράς χωρίς να αντιστέκεσαι συνολικά σε αυτό το σύστημα που τον σπρώχνει στην εξαθλίωση; Όσο ενθουσιώδεις κινητοποιήσεις και να γίνονται, εάν δεν στηριχτούν πάνω σε ένα όραμα δεν μπορούν να δημιουργήσουν δυναμικές αλλαγές. Χωρίς ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις ενάντια στην λογική της ελεύθερης αγοράς και πέραν του κοινωνικού κράτους, με μαζική λαϊκή συμμετοχή, δεν θα αποτελέσει απειλή για το σύστημα όσο αδύναμο και σαθρά δομημένο και αν είναι. Στην καλύτερη περίπτωση, ίσως καταφέρει κάποιες κοσμητικές αλλαγές αλλά ίσως και όχι, κάτι που θα αποτελέσει παράγοντας απομόνωσης και κούρασης (φυσικής αλλά και ψυχολογικής).
Αναμφισβήτητα για την υλοποίηση οραμάτων υπάρχουν και πρακτικά ζητήματα, όπως για παράδειγμα η αφοσίωση στο συλλογικό καθήκον. Που θα βρεθούν οι μπροστάρηδες αγωνιστές που θα σταθούν ανυποχώρητα και θα παλέψουν ανιδιοτελώς, εάν όχι για κάποιο συγκεκριμένο σκοπό, για ένα ριζικά διαφορετικό από το σήμερα μέλλον;
Τα εργατικά δικαιώματα που κερδήθηκαν τον προηγούμενο αιώνα δεν μπορούν να προστατευθούν από μια Αριστερά αδύναμη, με κριτική που αποσκοπεί σε μικροπολιτικά, σκάνδαλα και ατομικά συμφέροντα. Δεν μπορούν να προστατευθούν πολύ περισσότερο με αμυντική συμπεριφορά που αποτελεί εμπόδιο στην δημιουργία ξεκάθαρου κοινωνικού προτάγματος αλλά αντιθέτως αγωνίζεται για συντήρηση προταγμάτων του προηγούμενου αιώνα. Μια τέτοια Αριστερά δεν μπορεί να εμπνεύσει την νέα γενιά που ζητά δραστικές αλλαγές.
Το όραμα του 21ου αιώνα πρέπει αδιαπραγμάτευτα να προχωρήσει πέραν του κοινωνικού κράτους· και πρέπει πρώτιστα το κόμμα της Αριστεράς να το σκεφθεί σοβαρά σε αυτές τις κρίσιμες στιγμές για τον τόπο.
Γράφει: Λέανδρος Σαββίδης
