Η Κυπριακή Δημοκρατία γεννήθηκε ως αποτέλεσμα του αντι-αποικιακού αγώνα του κυπριακού λαού.
Βέβαια, αυτός ο αγώνας είχε ως στόχο την ένωση με την Ελλάδα, αλλά κατέληξε στην ανεξαρτησία. Από το γεγονός αυτό, που αποτυπώνεται στο γνωστό άσμα «εμείς για αλλού κινήσαμε και αλλού η ζωή μας πήρε», μπορούμε να αντλήσουμε ένα πρώτο δίδαγμα: η δυναμική και εξέλιξη των φαινομένων επηρεάζει τον αρχικό στόχο, ο οποίος μπορεί να επαναπροσδιοριστεί εντελώς.
Η επιλογή του ένοπλου αγώνα από την ηγεσία της δεξιάς, ως μέθοδος για να επανακτήσει τα πρωτεία που έχασε από την αριστερά, ήταν μια επιλογή λανθασμένη. Γιατί; Επειδή ήταν μια επιλογή που αγνοούσε το ευρύτερο διεθνές σκηνικό με την διαδικασία απο-αποικιοποίησης που ήταν ήδη σε εξέλιξη, αγνοούσε την Τουρκία, αγνοούσε τους Τουρκοκύπριους, αγνοούσε τους συσχετισμούς δυνάμεων με τους Βρετανούς και την αποφασιστικότητα τους να μην φύγουν ποτέ από την Κύπρο. Στην περίοδο αυτή και ως αποτέλεσμα ενεργειών της (ακρο)δεξιάς και στις δύο κοινότητες, οξύνθηκαν τα εθνικιστικά και ιδεολογικά πάθη και η χώρα κινδύνεψε με ένα διπλό εμφύλιο.
Πήραμε λοιπόν την ανεξαρτησία μας. Μια ανεξαρτησία, όμως, ημιτελή και διάτρητη: βάσεις των Βρετανών, επεμβατικά δικαιώματα των εγγυητριών δυνάμεων, πολλές χωριστικές μεταξύ των δύο κοινοτήτων πρόνοιες στο Σύνταγμα, για να αναφέρουμε μόνο τα βασικά. Η Κυπριακή Δημοκρατία ήταν πλέον γεγονός. Όμως, η Κυπριακή Δημοκρατία ήταν το παιδί που δεν ήθελε κανένας γονιός. Οι μεν Ελληνοκύπριοι το είδαν ως σταθμό για την ένωση, οι δε Τουρκοκύπριοι για την διχοτόμηση. Οι δε ξένοι ιμπεριαλιστές το υπονόμευαν συνεχώς. Πολύ γρήγορα οδηγήθηκαμε σε αδιέξοδα, προβλήματα και συγκρούσεις. Και εδώ μπαίνει στη συζήτηση η επιθυμία για λύση και το περιεχόμενο της λύσης, από την οποία απορρέει ένα δεύτερο δίδαγμα που πρέπει να πάρουμε και που έχει εφαρμογή και στο σήμερα έχοντας υπόψη τις διεργασίες για επίλυση του κυπριακού.
Η επιθυμία για λύση του κυπριακού δεν μπορεί να αποσυνδέεται με το περιεχόμενο της. Επιθυμία για λύση και περιεχόμενο της λύσης αποτελούν μια διαλεκτική ενότητα που δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται αποκομμένα το ένα από το άλλο. Το ένα δεν στέκει χωρίς το άλλο όπως απέδειξε και η Ζυρίχη. Στην περίπτωση της κυπριακής ανεξαρτησίας, είχαμε μια θεσμική λύση αντιδημοκρατική, μια λύση όπου οι εξωτερικοί κηδεμόνες πήραν πολύ περισσότερα από τους Κύπριους, μια λύση με πολλές δυσλειτουργικές πρόνοιες και, ταυτόχρονα, μια λύση την οποία δεν ήθελε κανένας από τους πρωταγωνιστές, από αυτούς που θα ζούσαν μαζί της.
Παρόλα ταύτα, η Κυπριακή Δημοκρατία έχει πλέον μια ζωή 56 χρόνων. Σε αυτά τα χρόνια έγιναν πολλά. Θετικά, αλλά και αρνητικά. Δημιουργήθηκαν υποδομές (δρόμοι, σχολεία, πανεπιστήμια, νοσοκομεία, κτλ.). Δημιουργήθηκαν θεσμοί (κοινοβούλιο, κόμματα, ημικρατικοί οργανισμοί). Βελτιώθηκαν πρακτικές (π.χ., πρόσληψης). Άλλαξαν νοοτροπίες σε ζητήματα που άπτονται ανθρωπίνων δικαιωμάτων (π.χ., ομοφυλοφιλία). Η δημοκρατία μας έφτασε σε μικρό χρονικό διάστημα σε αρκετά ψηλά επίπεδα.
Λέγοντας αυτά σημαίνει ότι δεν υπήρχαν προβλήματα; Είτε στα πρώτα στάδια, είτε σήμερα; Σημαίνει ότι εξιδανικεύουμε την κατάσταση, ειδικά των πρώτων χρόνων; Όχι βέβαια. Απλώς θεωρώ ορθότερο και λογικό να θέτουμε πάντα τα ζητήματα μέσα στα σωστά τους πλαίσια: ιστορικά και πολιτικά. Είχε και η Κύπρος ελλείμματα δημοκρατίας και λειτουργίας των θεσμών και έχει ακόμα. Υπήρχαν και υπάρχουν πρακτικές που δημιουργούν προβλήματα στη λειτουργία των θεσμών και της δημοκρατίας, όπως οι πελατειακές σχέσεις και η διαφθορά. Υπάρχει η επιλεκτικότητα και η λογική των δύο μέτρων και δύο σταθμών. υπάρχει μια σοβαρή κρίση θεσμών σε πολλαπλά επίπεδα η οποία με την οικονομική κρίση έχει επιταθεί.
Αυτό που συνήθως ξεχνούμε, όμως, είναι το μικρό διάστημα ζωής που έχει η Κυπριακή Δημοκρατία. Μόλις 56 χρόνια. Ξεχνούμε, επίσης, τι έχει επισυμβεί μέσα σε αυτά τα χρόνια. Από την εγκαθίδρυση της η Κυπριακή Δημοκρατία πέρασε μέσα από χίλια μύρια κύματα: υπονόμευση από έξω και από μέσα, καπετανάτα και παραστρατιωτικές ομάδες, δολοφονίες και συγκρούσεις, αεροπορικές επιδρομές, δημιουργία θυλάκων, αποκλεισμούς στη βάση πολιτικών φρονημάτων. Αποκορύφωμα το πραξικόπημα και η εισβολή πριν από 42 μόνο χρόνια. Αυτά, καταδεικνύουν ότι η Κυπριακή Δημοκρατία δεν είχε μια εύκολη και ειδυλλιακή παιδική και εφηβική ζωή. Αντίθετα, πέρασε μια πολύ δύσκολη περίοδο ενηλικίωσης, που τις άφησε πολλά τραύματα, τα οποία συνεχίζουν, δυστυχώς, να την καθορίζουν μέχρι και σήμερα.
Η χρονική διάσταση έχει σημασία για ένα πολύ απλό λόγο. Δεν ήμασταν και δεν θα είμαστε ποτέ κάτι μοναδικό στην παγκόσμια ιστορία. Σε όλες τις χώρες που έγιναν ανεξάρτητα κράτη, τα πρώτα στάδια ανεξάρτητης κρατικής ζωής σημαδεύτηκαν από ελλείμματα δημοκρατίας, από δολοπλοκίες, από δολοφονίες, από πραξικοπήματα, από εμφυλίους και επεμβάσεις (π.χ., ΗΠΑ, Γαλλία, Αγγλία, Ελλάδα, Τουρκία).
Τα πλείστα κράτη τα οποία πολλοί θεωρούμε ως πρότυπα δημοκρατίας, θα δούμε ότι έχουν ιστορία αιώνων, ή τουλάχιστον δεκαετιών πριν από εμάς. Είναι θεμιτό να απαιτούμε πολλά, αλλά είναι άδικο να αναμένουμε υπερβολικά από μια χώρα στην οποία ανεξάρτητο κράτος έχουμε μόνο εδώ και πεντέμισι δεκαετίες.
Από τα προλεγόμενα προκύπτει ένα τρίτο δίδαγμα. Σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο κοινωνικής και πολιτικής ανάπτυξης αντιστοιχεί και η ανάλογη συνείδηση. Το επίπεδο δημοκρατίας, η πολιτική και ιδεολογική ωριμότητα αντιστοιχούν στο εκάστοτε συγκεκριμένο ιστορικό επίπεδο κοινωνικής ανάπτυξης. Η Κυπριακή Δημοκρατία και οι ηγέτες της, όπως και ο λαός της δεν ήταν ώριμοι να την χειριστούν. Και αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό. Ήταν τα πρώτα μας χρόνια ως ανεξάρτητο κράτος. Όσο ανεξάρτητο ήταν φυσικά.
Ο ιστορικός περίπατος της Κυπριακής Δημοκρατίας ήταν μικρός χρονικά, αλλά μεγάλος και πλούσιος σε γεγονότα. Μας δίδαξε; Δεν ξέρω. Αν θεωρούμε ότι στο χέρι μας είναι να αλλάξουμε πράγματα και ότι έχουμε ωριμάσει, το πεδίο δράσης είναι ανοικτό μπροστά μας σε πολλά επίπεδα με πρώτιστο το άλυτο πολιτικό μας πρόβλημα.
Υ.Γ. Το άρθρο αποτελεί εκδοχή παλαιότερου με ανάλογο περιεχόμενο, αλλά κατά τη γνώμη μου επίκαιρο και πάλι.
Γράφει: Γιάννος Κατσουρίδης
