Εκλογές, Αποχή και ο νέος «Ακραίος Ενδιάμεσος». Του Βασίλη Πρωτοπαπά

Τρία είναι τα βασικά χαρακτηριστικά των αποτελεσμάτων των βουλευτικών εκλογών της περασμένης Κυριακής

Πρώτον, η ανάδειξη της αποχής ως πρώτου με διαφορά «κόμματος». Δεύτερον, η συρρίκνωση του συνόλου των τεσσάρων παλαιών κομμάτων (ΔΗΣΥ, ΑΚΕΛ, ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ). Τρίτον, η  συγκρότηση για πρώτη φορά ενός «χώρου» από νέα σχήματα που αλλάζουν τη φυσιογνωμία του κομματικού συστήματος όπως το ξέραμε.

Πρώτο «κόμμα» η αποχή

Μαζί με όσους επέλεξαν να μην εγγραφούν στους εκλογικούς καταλόγους, όσοι απείχαν από τη ψηφοφορία υπερβαίνουν τις 200 χιλιάδες πολίτες. Η αποχή έφτασε στο 33,3% του εκλογικού σώματος. Πρόκειται για πρωτοφανές μέγεθος στη σύγχρονη εκλογική ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μέσα σε μόλις μια δεκαετία (2006-2016) η αποχή έχει τριπλασιαστεί (πίνακας 1)

Η απόδοση του φαινομένου στην κατάργηση της υποχρεωτικότητας της ψήφου, όσο κι αν αυτή είχε κάποια επίδραση, οδηγεί σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Η αποχή, όπως συμβαίνει σε όλες τις αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες, συνιστά εν πολλοίς μια εκλογική συμπεριφορά με πολιτικά χαρακτηριστικά. Οι πολίτες που απέχουν απορρίπτουν και απαξιώνουν τα κόμματα και τους πολιτικούς θεσμούς, μηδενός εξαιρουμένου. Είναι απογοητευμένοι και συχνά θυμωμένοι και δεν προσβλέπουν ότι η συμμετοχή τους μπορεί να αλλάξει οτιδήποτε προς το καλύτερο.  Απέχουν διότι κρίνουν ότι έτσι αποδοκιμάζουν και απονομιμοποιούν το κομματικό σύστημα τη δεδομένη χρονική συγκυρία. Ένα μέρος της αποχής μπορεί να σχετίζεται με αδιαφορία για τα δημόσια πράγματα, ένα μεγαλύτερο μέρος με την κοινωνική περιθωριοποίηση και τον αποκλεισμό.

Το φαινόμενο της αποχής στον τόπο μας δεν είναι παροδικό και δεν αφορά κάποιο πολιτικό χώρο περισσότερο. Η αποχή μπορεί να αναχαιτιστεί κάπως μόνο αν η πολιτική και οι εκλογές αποκτήσουν ξεκάθαρο διακύβευμα, αν δηλαδή οι πολίτες πειστούν ότι από την έκβαση μιας εκλογικής αναμέτρησης επηρεάζεται άμεσα και ουσιαστικά η καθημερινότητά τους. Εύκολα λες κάτι τέτοιο («μπορείς να κάνεις τη διαφορά»), πολύ δύσκολα όμως το καταφέρνεις.

Πίνακας 1

Συρρίκνωση του συνόλου των παλαιών κομμάτων

Οι εκλογικές εντυπώσεις επικεντρώθηκαν στο ΑΚΕΛ που έλαβε 25,7% και κατέγραψε μείωση 7 ποσοστιαίων μονάδων σε σχέση με το 2011 (32,7%). Χωρίς αμφιβολία οι απώλειες για το παραδοσιακά ισχυρό κόμμα της Αριστεράς είναι μεγάλες, με το εκτόπισμά του να καταγράφει ιστορικό χαμηλό.  Αν και μικρότερης πολιτικής σημασίας, η συρρίκνωση της ΕΔΕΚ υπήρξε ακόμη πιο εμφαντική αφού έφτασε το 40%. Τόσο λίγες ψήφους και τόσο χαμηλά ποσοστά  δεν έχει καταγράψει ποτέ στην μακρά ιστορία της η ΕΔΕΚ. Όμως και οι απώλειες του ΔΗΣΥ (22,3%) αλλά και του ΔΗΚΟ (20,1%) δεν είναι αμελητέες (Πίνακας 2). Το ΔΗΚΟ κέρδισε τις εντυπώσεις καθώς, με τη βοήθεια και του νέου εκλογικού νόμου, διατήρησε τις βουλευτικές του έδρες παρά τη συρρίκνωση.  Ο ΔΗΣΥ έχασε το 1/5 του εκτοπίσματος του και είδε όλα τα νέα κόμματα που ήθελε να αφήσει εκτός, να εισέρχονται στη Βουλή παρά την αύξηση του ορίου. Ο ευρύτερος χώρος της δεξιάς βγαίνει ενισχυμένος, αλλά αυτό δεν συμφέρει τον ΔΗΣΥ που συνήθισε να τον εκπροσωπεί μονοπωλιακά.

Αποτιμώντας από μεγαλύτερη απόσταση τα αποτελέσματα προκύπτει ότι ένα πολύ σημαντικό μέρος όσων συμμετείχαν στις εκλογές επέλεξε με την ψήφο του να αποδοκιμάσει το σύνολο των παλαιών κομμάτων (ΔΗΣΥ, ΑΚΕΛ, ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ). Τα συστατικά του παλιού κομματικού συστήματος, πέραν της αποχής, είχαν συνολικές απώλειες 100 χιλιάδων ψηφοφόρων και 14,6 ποσοστιαίων μονάδων.  Παρά ταύτα, οι πρόσφατες βουλευτικές εκλογές δεν ανατρέπουν το κομματικό σύστημα, που έχει τις ρίζες του στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ο ΔΗΣΥ και το ΑΚΕΛ παραμένουν οι ισχυροί πυλώνες, ενώ το ΔΗΚΟ είναι με διαφορά ασφαλείας τρίτο κόμμα και βασικός πυλώνας του λεγόμενου «ενδιάμεσου χώρου».  Η βασικότερη ανατροπή αφορά τη θέση της ΕΔΕΚ, που παύει να είναι ο αδιαφιλονίκητος «4^ος εταίρος», αφού για πρώτη φορά πολλά νέα κόμματα κάνουν αισθητή την παρουσία τους και δημιουργούν νέα δεδομένα.

Πίνακας 2

Ο νέος ακραίος «ενδιάμεσος»

Από το 1981 διάφορα κόμματα και άλλα σχήματα επιχείρησαν μέσα από τη συμμετοχή τους στις βουλευτικές εκλογές να εκπροσωπήσουν κοινωνικές ομάδες. Ορισμένα κατάφεραν να εισέλθουν στη Βουλή, ιδιαίτερα μετά το 1996 όταν το όριο εισόδου μειώθηκε στο 1,8%. Μόνο οι Οικολόγοι έχουν καταφέρει ωστόσο να παραμείνουν εν ζωή, πετυχαίνοντας στις τελευταίες εκλογές να διπλασιάσουν τις ψήφους, το ποσοστό και τις έδρες τους. Πέρα από τους Οικολόγους, άλλα τρία κόμματα (Συμμαχία, Αλληλεγγύη, ΕΛΑΜ) κατάφεραν, παρά το αυξημένο όριο (3,6%), να εισέλθουν στη Βουλή. Το συνολικό ποσοστό που έλαβαν τα «άλλα κόμματα» έφτασε στο πρωτοφανές 22,97% και στους 80 χιλιάδες ψήφους (Πίνακας 3).

Για πρώτη φορά συγκροτείται ένας «χώρος» νέων κομμάτων με εκτόπισμα μεγαλύτερο του αθροίσματος των ιστορικών «ενδιάμεσων» ή κεντρώων κομμάτων (ΔΗΚΟ – ΕΔΕΚ). Ο «χώρος» αυτός δεν έχει κοινά ιδεολογικά χαρακτηριστικά, ενώ δεν είναι ούτε «κεντρώος» ούτε «ενδιάμεσος». Τα κόμματα που τον αποτελούν έχουν δυο κοινά ακραία χαρακτηριστικά στον πολιτικό τους λόγο: α) σκληρές θέσεις στο Κυπριακό και σαφή απόρριψη του πλαισίου λύσης που συζητείται, και β) αιχμηρή και συχνά δημαγωγική ρητορική στα κοινωνικο-οικονομικά ζητήματα. Αναμφίβολα ο λόγος του ΕΛΑΜ διαφοροποιείται περαιτέρω καθώς διαπνέεται από εθνικισμό και ξενοφοβία, χαρακτηριστικά των αντίστοιχων ακροδεξιών και νεοναζιστικών σχημάτων.

Η ρητορική αυτών των κομμάτων και ο αυξημένος χρόνος και ρόλος που θα έχουν πλέον στο δημόσιο χώρο, βάζει πολλή πίεση και απειλεί με αποσταθεροποίηση τόσο τα δύο μεγάλα κόμματα όσο και τα δύο ιστορικά κόμματα του «ενδιάμεσου».  

Πίνακας 3

Το μεγαλύτερο πρόβλημα το έχουν τα μεγάλα κόμματα εξαιτίας της αδυναμίας τους να έρθουν σε μια διαφανή πολιτική συνεννόηση μεταξύ τους για ορισμένα κρίσιμα ζητήματα. Από τα απλά, όπως είναι η εκλογή Προέδρου της Βουλής, μέχρι τα σύνθετα, όπως είναι η οικονομική πορεία της χώρας στο πλαίσιο μιας ομοσπονδιακής λύσης του Κυπριακού. Οι δύο μεγάλοι καθίστανται όμηροι των «μικρών», με τους οποίους συχνά υπάρχει πολύ μεγαλύτερη πολιτική απόσταση απ΄ ότι μεταξύ τους. Οι «μικροί» απαξιώνουν το λεγόμενο «ΔΗΣΑΚΕΛ», αλλά δεν έχουν καμιά δυσκολία να συνεργαστούν, στην κυβέρνηση, στη Βουλή και οπουδήποτε στο δημόσιο βίο είτε με το ΔΗΣΥ, είτε με το ΑΚΕΛ.

Το κομματικό σύστημα στην Κυπριακή Δημοκρατία βρίσκεται σε μετάβαση. Η τάση για ριζική αλλαγή είναι εμφανής. Θα εξαρτηθεί τους επόμενους μήνες από την πορεία των συνομιλιών στο Κυπριακό. Ένα ναυάγιο θα οδηγήσει το πολιτικό σύστημα και τα μεγάλα κόμματα σε εσωστρέφεια, θα δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος για αμφισβήτηση και απαξίωση των μεγάλων κομμάτων και θα ενισχύει περαιτέρω τα μικρότερα κόμματα. Μια συμφωνία στο Κυπριακό θα αλλάξει ριζικά την ατζέντα, θα φέρει ενώπιον των πολιτών νέα μεγάλα διλήμματα, θα κινητοποιήσει ξανά όσους απείχαν και θα επιτρέψει στα μεγάλα κόμματα να ανακτήσουν την πρωτοβουλία των κινήσεων.

Γράφει: Βασίλης Πρωτοπαπάς