Το 2006, όταν η οικονομία «πετούσε», παρουσίασα μια μικρή οικονομική μελέτη προειδοποιώντας για το πόσο ευάλωτη είναι η οικονομία μας από εξωγενής οικονομικές διαταραχές, κυρίως λόγω της ευκαιριακής οικονομικής ανάπτυξης.
Εισηγήθηκα τότε την στροφή της οικονομίας και σε νέους, πιο παραγωγικούς και αειφόρους τομείς, αξιοποιώντας την επιστημονική κοινότητα ως ατμομηχανή παραγωγής νέων δραστηριοτήτων. Δυστυχώς, τo μικρό μέγεθος της χώρας, η κουλτούρα οπορτουνισμού, η διαφθορά, αλλά και η διαχρονική έλλειψη εμπειρογνωμοσύνης σε πολιτικό και εποπτικό επίπεδο, οδήγησαν τη χώρα σε μια καταστροφική πορεία. Αυτό που βλέπουμε όλοι ξεκάθαρα είναι ότι το μεγαλύτερο κόστος της κρίσης το πληρώσει η νέα γενιά και ειδικά οι νέοι επιστήμονες.
Η μικρή οικονομική ανάκαμψη που παρατηρείται σήμερα είναι συγκυριακή. Επωφελούμαστε από τις πολιτικές αναταράξεις στη γειτονιά μας για να προσελκύσουμε τουρίστες και πωλούμε υπηκοότητες σε άτομα που κάθε άλλο παρά για παραγωγικές επενδύσεις ενδιαφέρονται, γιατί απλά εμείς πρώτοι δεν έχουμε προσανατολίσει την οικονομία μας σε τέτοιες επενδύσεις. Τέτοιες οικονομικές δραστηριότητες, όπως οι πωλήσεις διαβατηρίων, θα πρέπει απλά να αποτελούν το συμπλήρωμα σε μια μικρή οικονομία και όχι την προμετωπίδα. Όσα φέρνει ο άνεμος με ευκολία με άλλη τόση ευκολία τα παίρνει.
Πιστεύω ότι η μακροχρόνια και βιώσιμη ανάκαμψη της οικονομίας δεν εξαρτάται μόνο από τις επιλογές του ιδιωτικού τομέα. Εξαρτάται από τον οικονομικό σχεδιασμό του κράτους ο οποίος πρέπει να οδηγεί στη διάνοιξη παραγωγικών οικονομικών δραστηριοτήτων. Σε μια περίοδο επανασχεδιασμού της οικονομίας μας, το ίδιο το κράτος θα πρέπει να αναλάβει το ρίσκο δημιουργίας έξυπνων επενδυτικών δραστηριοτήτων, οι οποίες να οδηγούν τον ιδιωτικό τομέα προς συγκεκριμένη κατεύθυνση. Η κοινωνικοποίηση των αποτυχιών του ιδιωτικού τομέα και η ιδιωτικοποίηση των επιτυχιών του δημοσίου τομέα δεν μπορούν να είναι επιλογές οικονομικής ανάκαμψης. Είναι επιλογές καθοδηγούμενου οπορτουνισμού.
Πρέπει άμεσα η χώρα να στραφεί, κατά προτεραιότητα, στην καινοτομία, στην έρευνα και στις έξυπνες επενδύσεις. Τη δεκαετία του 1990 αυτό έπραξε το Ισραήλ και σήμερα έχει μια αξιοθαύμαστη οικονομική δομή. Παρ’ όλο το μικρό μέγεθος της χώρας μας, οι επιτυχίες προσέλκυσης ξένων χρηματοδοτήσεων από προγράμματα έρευνας και καινοτομίας υπήρξαν εξαιρετικές, αν και δεν αρκούν. Είναι υποχρέωση του κράτους, μέσα από εθνικούς πόρους, να αξιοποιήσει την επιστημονική κοινότητα σε πολύ μεγάλη κλίμακα. Στη χώρα μας η νέα γενιά, ειδικά οι απόφοιτοι Πανεπιστημίων, βρίσκονται σε πραγματική απόγνωση και αποδημούν. Ως Κύπριοι επενδύουμε πολλά στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, ωστόσο βλέπουμε να προβάλλονται έργα δημόσιας υποδομής ως ένδειξη ανάπτυξης. Οι δρόμοι και οι πλατείες μπορεί να παρακμάζουν εμφανισιακά αλλά δεν γηράσκουν. Οι αναξιοποίητοι νέοι επιστήμονες που ωθούνται στην ευκαιριακή απασχόληση απλά για να επιβιώσουν και να μην ζουν σε βάρος της οικογένειάς τους γηράσκουν, φθείρονται ως επιστήμονες, η αυτοεικόνα τους πλήττεται και η οικογενειακή αποκατάσταση αναβάλλεται, επιφέροντας αλυσιδωτά αρνητικά συνεπακόλουθα (δημογραφικά, κοινωνικά, κλπ).
Πρέπει να στρέψουμε άμεσα την προσοχή μας προς τη νέα γενιά και την επιστήμη. Προτείνω τη δημιουργία ενός εθνικού ταμείου, της τάξης των 100 εκ. περίπου ετησίως, το οποίο να χρησιμοποιείται μόνο για προγράμματα έρευνας, καινοτομίας και έξυπνων επενδύσεων. Αν δεν βρεθούν άλλοι πόροι, προτείνω στην πολιτική ηγεσία να μην καταργήσει το φόρο ακίνητης ιδιοκτησίας και την έκτατη εισφορά (143 εκ. ετησίως σε έσοδα), αξιοποιώντας αυτά τα χρήματα σε επενδύσεις στην έρευνα, στην καινοτομία και σε έξυπνες κοινοπραξίες με τον ιδιωτικό τομέα. Όσο πιο νωρίς το πράξουμε, τόσο μεγαλύτερο θα είναι το όφελος. Τα κόμματα με πιο σοσιαλιστικές προσεγγίσεις πρέπει να προβληματιστούν και να πάρουν πρωτοβουλίες για να σώσουμε μια ολόκληρη γενιά νέων που βλέπει τα όνειρα της να εξανεμίζονται χωρίς ελπίδα.
Η παραγωγή νέας γνώσης και η εφαρμογή καινοτομίας σε μια χώρα ανεβάζει το βιοτικό επίπεδο, ενισχύει την κοινωνική συνοχή, δημιουργεί πιο ώριμους πολίτες, προάγει τον επαγγελματισμό και δημιουργεί πραγματική περηφάνια και όχι αυταρέσκεια. Γι αυτό και η νέα γενιά, που είναι ο φορέας της νέας εμπειρογνωμοσύνης και της πρωτοποριακής σκέψης, πρέπει να πάψει να θυσιάζεται για να ξεπλένονται οι «αμαρτίες» που επικράτησαν σε πολλούς τομείς και να σταματήσει η κοντόφθαλμη πνευματική «άπνοια» παραγωγής πολιτικής.
Γράφει: Σταύρος Μαλάς
