Μέσα σε τριάντα μέρες, από τις 20 Ιουλίου μέχρι και τις 20 Αυγούστου 2015, 162 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε 18 επαρχίες της Τουρκίας. Δεκάδες εκατοντάδες τραυματίστηκαν.
Η βία, ένοπλη και μη, είναι σε τέτοια θέση που καθορίζει με τον τρόπο της όχι μόνο το θάνατο, αλλά και την ίδια τη ζωή. Είναι μέσα σε αυτή την πραγματικότητα που θα πραγματοποιηθούν οι πρόωρες γενικές εκλογές της 1ης Νοεμβρίου. Όμως πέραν της σημασίας των εκλογών, αξίζει να παρακολουθήσει κάποιος τα επεισόδια μιας νέας κοινωνικής τάξης πραγμάτων που θα συνοδεύει για πολλά χρόνια ακόμα την Τουρκία. Αξίζει να δει κάποιος πιο προσεκτικά αυτές τις νέες δυναμικές, το χώρο που αναπτύσσονται, τους ανθρώπους που τις εκφράζουν και τα ρήγματα που δημιουργούν όχι μόνο στην Τουρκία, αλλά και σε ολόκληρη την περιοχή.
Ο χώρος… οι «ρεζερβουάρ» εξεγερμένες πόλεις στις κουρδικές περιοχές της Τουρκίας. Cizre, Silopi, Silvan, Yüksekova, Şemdili, Batman... σήμερα, η μια μετά την άλλη ανακηρύσσουν την «τοπική τους αυτονομία». Αυτές οι πόλεις «υποδέχτηκαν» τον πληθυσμό που εκδιώχθηκε από την ύπαιθρο στα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του 1990. Μεταξύ 1990-2000 ο πληθυσμός των «νέων/ρεζερβουάρ» αστικών κέντρων δεκαπλασιάστηκε, ενώ η ανεργία σταθεροποιήθηκε σε ποσοστά πέντε φορές μεγαλύτερα από το μέσο όρο της ανεργίας στην Τουρκία γενικά. Κάποτε ο ίδιος ο Öcalan είχε προειδοποιήσει το τουρκικό κράτος για την προοπτική εξέγερσης στις πόλεις…
Τα πρόσωπα… οι νεαροί Κούρδοι, γεννημένοι τη δεκαετία του 1990. Έζησαν ως μικρά παιδιά τη βίαιη εκκένωση και τη λεηλασία των χωριών τους από το στρατό. Βίωσαν την αναγκαστική εγκατάσταση στις φτωχογειτονιές των πόλεων που σήμερα μετέτρεψαν σε εξεγερμένες. Μεγάλωσαν με τη διήγηση των «επικών ιστοριών» του φυλακισμένου Κούρδου ηγέτη. Σήμερα είναι συσπειρωμένοι στην ένοπλη οργάνωση με το όνομα «Κίνημα Πατριωτικής Επαναστατικής Νεολαίας» (YDG-H). Σε ανύποπτο χρόνο ο Fuat Anlı, πρώην φυλακισμένο στέλεχος του κουρδικού κινήματος, διαπίστωσε ότι με τη σκλήρυνση της στάσης του τουρκικού κράτους «δε θα μπορέσετε να συνομιλήσετε ειρηνικά με τη γενιά μετά από εμάς»…
Τόσο ο Öcalan, όσο και ο Anlı αποδείχθηκαν σωστοί στις εκτιμήσεις τους. Σήμερα η Τουρκία συγκλονίζεται από τις «μίνι» εξεγέρσεις της κουρδικής νεολαίας στα αστικά κέντρα των νομών των νοτιοανατολικών περιοχών. Μιας νεολαίας όμως που δε φαίνεται πρόθυμη να αποδεχτεί τα παλιά πλαίσια του διαλόγου για ειρηνική επίλυση του προβλήματος. Με λίγα λόγια, η χώρα «γνωρίζεται» με μια νέα κατάσταση στο Κουρδικό πρόβλημα, η οποία την ίδια στιγμή συμβολίζει και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών ρηγμάτων στην Τουρκία. Αυτά είναι τα ρήγματα που θα επηρεάσουν καθοριστικά στο μέλλον, τόσο την πορεία του Κουρδικού, όσο και τις ευρύτερες πολιτικές ισορροπίες.
Το νέο χαρακτηριστικό επί του εδάφους…
Το τριήμερο 6-8 Οκτωβρίου 2014, ξέσπασαν οι μεγάλες διαδηλώσεις στήριξης της αντίστασης στην πόλη Kobane. Στις διαδηλώσεις έχασαν τη ζωή τους 50 άνθρωποι. Τότε ήταν που για πρώτη φορά η οργάνωση YDG-H έκανε δημόσια την εμφάνιση της. Διαθέτει μια μικρή δομή επαγγελματικού μηχανισμού αλλά και χιλιάδες εθελοντές που αποτελούν τον ουσιαστικότερο πυρήνα. Διατηρεί σχέσεις με την ένοπλη πτέρυγα του ΡΚΚ στην ύπαιθρο, αλλά και κάποιες αποστάσεις από κουρδικούς κομματικούς σχηματισμούς. Χαρακτηρίζεται κυρίως ως δίκτυο παρά ως μια συγκεντρωτική δομή. Αποτελείται από τα φτωχότερα στρώματα του πληθυσμού, από νεαρούς που κατάφεραν να ολοκληρώσουν τη λυκειακή τους εκπαίδευση, από έφηβους που είτε η οικονομική τους κατάσταση, είτε η εθνοτική τους προέλευση έγιναν λόγοι περιθωριοποίησης τους.
Μέχρι και πριν ένα περίπου χρόνο, οι ενέργειες της οργάνωσης περιορίζονταν σε σαμποτάζ μικρής κλίμακας, σε μαζικές διαδηλώσεις πολιτικής ανυπακοής, σε καταλήψεις χώρων. Σταδιακά και ιδιαίτερα μετά τις εξελίξεις στη Συρία με την αντίσταση στην πόλη Kobane, η οργανωτική και πολιτική συγκρότηση της οργάνωσης ενισχύεται. Η δραστηριοποίηση της πλέον κορυφώνεται με τις προσπάθειες ανακήρυξης τοπικής αυτοδιοίκησης και μηχανισμών αυτοάμυνας. Επεκτείνεται σε κλείσιμο δρόμων, στήσιμο οδοφραγμάτων, δημιουργία ορυγμάτων σε αστικά κέντρα, μεγάλες γειτονιές και σε περιφέρειες των πόλεων. Τελικά δημιουργήθηκαν περιοχές που, αν και μικρές σε μέγεθος, δεν μπορεί να εισέλθει ούτε ο στρατός, ούτε η αστυνομία. Είναι οι μικρές «αυτόνομες εστίες» που αποκτούν σταδιακά κοινωνική στήριξη… οι οικογένειες των νεαρών στρέφονται στην υποστήριξη του αγώνα των παιδιών τους. Με αυτό τον τρόπο καταγράφεται μια σημαντική διαφοροποίηση στο στάδιο του ένοπλου κουρδικού κινήματος. Η κλασσική τακτική δημιουργίας «πεδίων ηγεμονίας» του ΡΚΚ στην ύπαιθρο που βρίσκει τις ρίζες της στη δεκαετία του 1980, τώρα στηρίζεται και διευρύνεται από την εξεγερμένη νεολαία των αστικών κέντρων της περιοχής.
Το νέο στάδιο της βίας…
Ο 19χρονος Ç.G (που για ευνόητους λόγους δεν αποκαλύπτει το όνομα του στα τουρκικά ΜΜΕ) λέει τα εξής: «Υπήρχε μεγάλο κενό στην υπόθεση προστασίας του λαού μας στα κέντρα των πόλεων. Η YDG-H κατάφερε να ξεπεράσει αυτό το κενό. Σήμερα πλέον η Οργάνωση είναι πιο συνειδητοποιημένη. Ξεκινήσαμε την αντίστασή μας ενάντια στην καταπίεση του κράτους ορκιζόμενοι ότι θα προστατεύσουμε το λαό μας. Παλαιότερα οι νέοι φοβούνταν το κράτος και προσπαθούσαν να το σκάσουν. Σήμερα μπροστά στα μάτια των στρατιωτών ισοπεδώνουν τα συρματοπλέγματα και τρέχουν στην Kobane για να συμμετέχουν στην αντίσταση… Μπορούμε να απαντήσουμε στο κράτος με κάθε τρόπο και μέσο. Ας το συνειδητοποιήσουν όλοι αυτό!». Είναι ακριβώς αυτή η σιγουριά του νεαρού για την ικανότητα απάντησης «με κάθε τρόπο και μέσο» που στη σημερινή συγκυρία δημιουργεί τα νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά του προβλήματος στην Τουρκία. Είναι τελικά αυτή η σιγουριά για την επιχειρησιακή ικανότητα του κουρδικού αντάρτικου που συμβάλλει στο να πάρουν οι νέοι την πρωτοβουλία ανακήρυξης τοπικής αυτονομίας και αυτοάμυνας στις κουρδικές πόλεις.
Η βία από πολλές απόψεις μπορεί να θεωρηθεί ως μια «παραγωγική δύναμη». Παράγει τα δικά της υποκείμενα, τις δικές της αξίες, το δικό της χώρο και χρόνο. Παράγει φυσικά και τη δική της εξουσία. Τα γεγονότα που διαδραματίζονται σήμερα στη νοτιοανατολική Τουρκία, δεν είναι μόνο μια αντίδραση προς την αυταρχικότητα του ΑΚΡ, του τουρκικού κράτους ή/και του Ερντογάν. Είναι ταυτόχρονα μια εξέγερση ενάντια στο μονοπώλιο της κρατικής βίας. Είναι μια ιδιότυπη διαδήλωση που επιδιώκει να αλλάξει την μακρόχρονη ισορροπία της βίας στην Τουρκία και με αυτό τον τρόπο να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις αυτοάμυνας ενός μέρους του πληθυσμού… του κουρδικού πληθυσμού. Συνεπώς μέχρι στιγμής είναι άγνωστο πότε και πως θα τελειώσουν τα βίαια στιγμιότυπα που παρακολουθούμε.
Οι συγκρούσεις στις περιοχές αυτές κοινωνικοποιήθηκαν με πρωτοφανή ταχύτητα τους προηγούμενους μήνες. Άγγιξαν όλες τις σφαίρες της κοινωνικής δραστηριοποίησης, επηρέασαν τους Κούρδους πέραν και έξω από τα πλαίσια του ΡΚΚ. Η διάχυση της βίας οφείλεται κυρίως σε δύο παράγοντες: Ο πρώτος είναι ότι το τουρκικό κράτος δεν έδωσε καμιά ουσιαστική ένδειξη – ιδιαίτερα από τα γεγονότα στην Kobane και μετά – ότι οι Κούρδοι έπαψαν να είναι «είδος προς κατανάλωση». Ο δεύτερος είναι ότι η κρατική βία συνάντησε στην περιοχή κάτι για το οποίο ίσως να μην ήταν αρκετά έτοιμη… μια κοινωνία έτοιμη για πόλεμο, μια κοινωνικότητα που αποφάσισε να ξεπεράσει το όριο και να αναλάβει την απελευθέρωση – αφού δεν έμεινε κάτι άλλο – του ποιος θα αποφασίζει για το θάνατό της. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο που οι καθοριστικότερες μάχες δεν διεξάγονται μόνο μεταξύ στρατού και ΡΚΚ κατά τα παλιά πρότυπα, αλλά μεταξύ αστυνομίας και YDG-H.
Τα ερωτήματα στην Άγκυρα
Η Τουρκία σήμερα λοιπόν βρίσκεται ενώπιον ενός νέου διλήμματος που θέτει επιτακτικά ένα μεγάλο μέρος των Κούρδων: Αυτοδιοίκηση και αυτοάμυνα, έχουν ταυτιστεί πλήρως ως μια ολοκληρωμένη κουρδική διεκδίκηση, η οποία υπό άλλες συνθήκες θα εκφραζόταν με μαζικές διαδηλώσεις και άλλες πολιτικές ενέργειες. Σήμερα όμως εκφράζεται με βία ενάντια στην ανατροπή του άνισου διαμοιρασμού των μέσων της ίδιας της βίας του κράτους. Ενώπιον του κεντρικού αυτού πυρήνα, το οργανωμένο κουρδικό κίνημα καλείται να βρει τρόπους έκφρασης των συγκεκριμένων αιτημάτων με συγκεκριμένο αποτέλεσμα είτε είναι στην Εθνοσυνέλευση, είτε όχι. Την ίδια στιγμή, το τουρκικό κράτος καλείται να αναθεωρήσει την πολιτική του ενεργοποιώντας όλους τους αναγκαίους παράγοντες που μπορούν να μιλήσουν με αυτή τη νεολαία και να αποκλιμακώσουν την κρίση. Όμως καλείται να σκεφτεί συνολικά την επίλυση του Κουρδικού προβλήματος, ως ενός προβλήματος με περιφερειακές και όχι τοπικές διαστάσεις... Γιατί τη στιγμή που οι Κούρδοι στη Συρία δημιουργούν ένα διαφορετικό παράδειγμα κρατικής οικοδόμησης, τη στιγμή που οι Κούρδοι στο Ιράκ σταθεροποιούν τη δική τους διοίκηση, οι Κούρδοι της Τουρκίας δε θα μπορούν να «συγκρατηθούν» μόνο στο αίτημα εκπαίδευσης στη μητρική τους γλώσσα.
Γράφει: Νίκος Μούδουρος
