Όλα έδειχναν από την αρχή ότι σε επίπεδο προεκλογικής εκστρατείας θα ξεχώριζε ο επαγγελματισμός του επιτελείου του Έρντογαν.
Ήδη λίγα λεπτά μετά από την ανακήρυξη της υποψηφιότητάς του στις αρχές Ιουλίου 2014, το πρώτο σύνθημα ρίχθηκε … «γίνε και εσύ εθελοντής». Αποτέλεσμα… μέχρι και τις 2 Αυγούστου ανακοινώθηκε ότι 90.382 άτομα προσέφεραν διάφορα χρηματικά ποσά για ενίσχυση της υποψηφιότητας του «δικού τους Ταγίπ» με το τελικό ποσό να φτάνει σε επίπεδα ρεκόρ… 24 εκατομμύρια τουρκικές λίρες (περίπου 12-14 εκατομμύρια ευρώ)! Όπως σε άλλες εκλογικές αναμετρήσεις, έτσι και στις προεδρικές, το τηλεοπτικό κομμάτι της εκστρατείας του Έρντογαν συγκέντρωσε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Αποτελείται από 18 διαφορετικά φιλμάκια 30 δευτερολέπτων χωρισμένα σε 4 θεματικές ενότητες, τα οποία «περικυκλώνονται» από ακόμα 4 φιλμάκια των 45 δευτερολέπτων αφιερωμένα σε κάθε θεματική αντίστοιχα. Κορύφωση της τηλεοπτικής εκστρατείας ήταν το τρίλεπτο φιλμάκι που τιτλοφορείται «Ο λαός εκλέγει τον Πρόεδρό του». Προβλήθηκε για πρώτη φορά ταυτόχρονα από όλα τα κανάλια της χώρας τη Δευτέρα, 4 Αυγούστου 2014, έξι μέρες πριν την ψηφοφορία.
Ο λαός και ο Πρόεδρός του
Όπως γίνεται κατανοητό από τον τίτλο, το γενικό θέμα υπογραμμίζει την ταύτιση (συγκεκριμένου) Προέδρου με το λαό. Στο φιλμάκι, ο λαός (η έννοια που ταιριάζει είναι το μιλλέτ, η θρησκευτική κοινότητα), μεταφέρει από όλες τις περιοχές της Τουρκίας τα «αστέρια και τον ήλιο», τα οποία συναποτελούν τα επίσημα διακριτικά της προεδρίας του κράτους. Στην τελευταία σκηνή, ο υποψήφιος συναντά το μιλλέτ και τοποθετεί τον ήλιο, σηματοδοτώντας την «είσοδο» του ως του 12ου Προέδρου της Τουρκίας. Όμως οι βαθύτεροι ιδεολογικοί κώδικες της επικοινωνίας του Έρντογαν μέσα από το τρίλεπτο φιλμάκι, είναι αυτοί που μπορούν να φωτίσουν τις πτυχές της σημερινής κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, τους προσανατολισμούς και το χαρακτήρα της ηγεμονικής δύναμης.
Μια αυταρχική ανάγνωση της κοινωνίας
Βασική πτυχή είναι η ερμηνεία του έθνους/μιλλέτ. Το ιδεολογικό υπόβαθρο του Έρντογαν ορίζει την εκσυγχρονισμένη «θρησκευτική κοινότητα» ως ένα «οργανικό σύνολο», ως μια ομοιόμορφη-ομοιογενής ομάδα ανθρώπων, χωρίς ταξικές, εθνοτικές, πολιτιστικές διαφορές. Άνθρωποι από κάθε γωνιά της Τουρκίας, νέοι και γέροι, από κάθε τάξη της κοινωνίας, από κάθε επαγγελματικό κλάδο και εθνοτική προέλευση συμμετέχουν στη μεταφορά των «αστεριών και του ήλιου» (ουσιαστικά της προεδρίας). Επομένως το έθνος/μιλλέτ του Έρντογαν βασίζεται σε μια ανάγνωση «κορπορατισμού» (corporatism) που εγκλωβίζει τις κοινωνικές σχέσεις σε έννοιες θρησκευτικού τύπου όπως η υπομονή, η μοίρα, η εγκαρτέρηση και η ευγνωμοσύνη. Τα μέλη μιας τέτοιας κοινωνίας, διακρίνονται ως προς την επαγγελματική τους ιδιότητα, ενώ με τρόπο αδιαπραγμάτευτο και αυταρχικό «ενώνονται» στη βάση των συντηρητικών παραδόσεων και αξιών (μέρος των οποίων είναι το Ισλάμ). Όποιος δεν ανήκει στο «οργανικό σύνολο» περιθωριοποιείται … οι χιλιάδες Τουρκοκύπριοι που διαμαρτύρονταν στη Λευκωσία ήταν «τρόφιμοι/αναγιωτοί», τα εκατομμύρια των νέων στο Γκεζί ήταν «τραμπούκοι».
Τα «αστέρια και ο ήλιος» (το έμβλημα του ανώτατου αξιώματος), αποτελούν την ίδια στιγμή αυτές τις πολύτιμες, κρυμμένες παραδόσεις. Τις παραδόσεις εκείνες που ποτέ προηγουμένως δεν είχαν την ευκαιρία να αναδειχθούν στο οικονομικό και πολιτικό προσκήνιο. Που ποτέ δεν εμφανίστηκαν στην επιφάνεια για να καθορίσουν το χαρακτήρα της ιδεολογικής ηγεμονίας και των προσανατολισμών του κράτους. Μόνο με τον Έρντογαν καταξιώνονται στην εξουσία, αποκαθιστώντας έτσι την «ιστορική αδικία»: Σύμφωνα με τις αντιλήψεις του πολιτικού Ισλάμ, το τουρκικό κράτος βρισκόταν για χρόνια υπό την κατοχή «ξένων-δυτικότροπων-κοσμικών» δυνάμεων. Η πολιτική μάχη αφορούσε λοιπόν στην επιστροφή της εξουσίας στους «αυθεντικούς» εκπροσώπους του έθνους/μιλλέτ. Ο συμβολισμός στο φιλμάκι αξεπέραστος… σήμερα, οι «αυθεντικές» αξίες (οθωμανικές και ισλαμικές παραδόσεις, αυτοκρατορική εμπειρία) και η βούληση του έθνους/μιλλέτ, αποκαθίστανται στο ανώτατο δώμα της εξουσίας υπό τον απόλυτο εκφραστή τους, το Έρντογαν.
Η «ισλαμική-αυτοκρατορική» αναγέννηση του αστικού τοπίου
Όμως η επαναφορά μιας όντως ανιστόρητης και εν πολλής αντιεπιστημονικής ερμηνείας του οθωμανικού-ισλαμικού παρελθόντος της περιοχής, θα πρέπει να ερμηνευθεί σε ένα σωστό πλαίσιο. Ο «νέο-οθωμανισμός» που εκπέμπεται, έχει βαθύτερες και εντελώς «σύγχρονες» διαστάσεις. Αυτές της νεοφιλελεύθερης ανάπτυξης που τελικά μετατρέπονται στο βασικό κριτήριο της αναγέννησης ενός ένδοξου πολιτισμού. Ο Έρντογαν, γνωστός για την ικανότητα του στην ποιητική απαγγελία και βραβευμένος κατά τη διάρκεια που φοιτούσε σε ιεροδιδασκαλείο της Κωνσταντινούπολης, ακούγεται να απαγγέλει το ποίημα του Σεζάϊ Καρακότς «Από τη εξόριστη χώρα στην πρωτεύουσα των πρωτευουσών»: «…Τι κι’ αν βυθιστεί η μέρα, υπάρχει ο αρχιτέκτονας να οικοδομήσει μέσα από τη νύχτα… τι κι’ αν καώ, υπάρχει το κάστρο που θα γενεί από τις στάχτες μου… υπάρχει η νίκη που μεγαλώνει μέσα από τις ήττες…». Μέσα από τέτοιους στίχους καταδεικνύεται η «πολιτική αναγέννηση» της νέας κατάστασης πραγμάτων.
Στο φιλμάκι, τα κομμάτια του προεδρικού εμβλήματος μεταφέρονται αρχικά από τις «μορφές του παρελθόντος», οι οποίες παραχωρούν τη θέση τους δημιουργικά στα μεγαλύτερα έργα υποδομής που απέκτησε η Τουρκία στα χρόνια της διακυβέρνησης του Έρντογαν. Άλλωστε η ανάπτυξη των υποδομών, η εντεινόμενη εμπορευματοποίηση του δημόσιο χώρου, ο ριζικός μετασχηματισμός του αστικού τοπίου, υλοποιούνται υπό το βάρος ενός ιδιότυπου ισλαμικού «φετιχισμού». Χαρακτηριστικό παράδειγμα: η υποθαλάσσια ένωση της ασιατικής με την ευρωπαϊκή πλευρά της Κωνσταντινούπολης, η τρίτη γέφυρα του Βοσπόρου, το τρίτο αεροδρόμιο, το ευρωασιατικό τούνελ και το «κανάλι» Κωνσταντινούπολης, είναι επενδύσεις που τέλειωσαν, άρχισαν ή θα ξεκινήσουν τον επόμενο χρόνο, αξίας περίπου 60 δισεκατομμυρίων δολαρίων! Συνεπώς η πορεία της ανάπτυξης με τον τρόπο που υλοποιείται σήμερα, είναι απολύτως ταυτισμένη με την επαναφορά του οθωμανικού παρελθόντος, την αναγέννηση ενός μεγάλου πολιτισμού. Χαρακτηριστική ήταν η περηφάνια με την οποία ανακοίνωνε πρόσφατα η Γιενί Σιαφάκ (θεωρείται η εφημερίδα του κυβερνώντος κόμματος), ότι η υποθαλάσσια ένωση των δύο πλευρών της Κωνσταντινούπολης ήταν το κοινό όραμα τριών Οθωμανών Σουλτάνων…!
Η ανασυγκρότηση του προεδρικού εμβλήματος
Η οικοδόμηση της «νέας Τουρκίας», είναι το τελευταίο και σημαντικότερο κομμάτι στο προεκλογικό φιλμάκι. Το έμβλημα της προεδρίας του κράτους, δεν μεταφέρεται απλώς, «ξαναδημιουργείται» μέσα από την πορεία της συντηρητικής περιφέρειας προς το πολιτικό και οικονομικό κέντρο της χώρας. Ο κορπορατισμός και η ιδεολογία της ανάπτυξης στο ισλαμικό τους πλαίσιο, συγκροτούν το χαρακτήρα της «νέας προεδρίας». Το μήνυμα παραπέμπει σαφώς στον επόμενο στόχο που είναι η συνταγματική αλλαγή και η υιοθέτηση ενός προεδρικού συστήματος. Δηλαδή, η «νέα Τουρκία» συνεπάγεται ένα νέο κράτος με διαφορετικό ιστορικό μπλοκ εξουσίας, νέες ηγεμονικές αναφορές όπου ο γάμος της θρησκείας με το νεοφιλελευθερισμό, καθιερώνονται ως τα πλέον σημαντικά δομικά χαρακτηριστικά του έθνους/μιλλέτ και της συλλογικής συνείδησης.
Γράφει: Νίκος Μούδουρος
