Όπως είναι γνωστό αυτό το διάστημα η Τουρκία ζει με διαφορετικούς και συγκρουόμενους τρόπους τις κινητοποιήσεις φοιτητών και καθηγητών στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, οι οποίες πραγματοποιούνται ενάντια στη νέα ένταση αυταρχισμού της εξουσίας Έρντογαν που εκφράζεται στο διορισμό του νέου πρύτανη.
Ο ξεσηκωμός των φοιτητών στην Κωνσταντινούπολη, ήταν μια ακόμα ευκαιρία επαναξιολόγησης της κατάστασης των κινημάτων στη χώρα και του ρόλου που έχουν στον μετασχηματισμό των πολιτικών ισορροπιών. Ήταν με λίγα λόγια μια υπενθύμιση ότι η ηγεμονία της εξουσίας Έρντογαν καταγράφει ρήγματα, δεν είναι ποτέ ολοκληρωμένη, ενώ την ίδια στιγμή εξαναγκάζεται στην ένταση των κατασταλτικών εργαλείων του κράτους για να περιθωριοποιήσει τις φωνές της αμφισβήτησης.
Σε αυτή ακριβώς την συγκυρία δημοσιεύθηκε το βιβλίο του Νίκου Χριστοφή, αναπληρωτή καθηγητή στο Κέντρο Τουρκικών Σπουδών του Shaanxi Normal University (Σιάν, Κίνα), με τίτλο «Από τον Κεμαλισμό στον Ριζοσπαστισμό. Το τουρκικό φοιτητικό κίνημα, 1923-1980», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος στην Αθήνα. Το βιβλίο του Χριστοφή κυκλοφόρησε σε μια στιγμή, η σημαντικότητα της οποίας εκφράζεται στην ευκαιρία που δίνει στον αναγνώστη να ξεδιπλώσει το νήμα της συνέχεια και ασυνέχειας στην ιστορική εξέλιξη του φοιτητικού κινήματος στην Τουρκία. Σε μια περίοδο δηλαδή που υπάρχει η προοπτική μιας περιεκτικής ματιάς για τον μετασχηματιστικό ρόλο που έπαιξαν οι φοιτητές και το κίνημα τους στην σύγχρονη ιστορία της χώρας. Όπως γίνεται κατανοητό ήδη από το γενικό θέμα του, το βιβλίο αυτό επικεντρώνεται στην ανάδειξη του φοιτητικού κινήματος ως ενός σημαντικού πολιτικού δρώντα, ως ενός δρώντα με επιρροή στις ανακατατάξεις του πολιτικού συστήματος στην Τουρκία.
Επομένως μια από τις σημαντικές πτυχές της μελέτης του Χριστοφή, είναι ότι ξεδιπλώνει ένα μέρος του κοινωνικού σχηματισμού της Τουρκίας – τη νεολαία, τους φοιτητές και το κίνημα τους – με τρόπο που να συμβάλει στην κατανόηση μιας πολυσύνθετης πραγματικότητας. Η μελέτη αυτή εντάσσεται σε πλαίσια έξω και πέραν των καθιερωμένων που συνήθως αντιλαμβάνονται την Τουρκία με κέντρο βάρος το κράτος, την εξουσία και τον αυταρχισμό. Ο Χριστοφής επιδιώκει να θέσει στο δημόσιο διάλογο την ρευστότητα του κοινωνικού σχηματισμού της χώρας με κύριο συνομιλητή τους οργανωμένους φοιτητές και την διαλεκτική δυναμική που αναπτύσσεται μεταξύ της δικής τους δραστηριότητας και αυτής της κρατικής εξουσίας ή και των κυρίαρχων ιδεολογιών της υπό εξέταση περιόδου.
Μια επίσης σημαντική διάσταση του βιβλίου αυτού, είναι η συμβολή του στην κατανόηση της ρευστότητας της ίδιας της νεολαίας και του φοιτητικού κινήματος, απολύτως σχετικής με την κοινωνική εξέλιξη. Η μελέτη αναδεικνύει μέσα από την εξιστόρηση του κινήματος των φοιτητών, τις διαφορετικές και σε κάθε περίπτωση σημαντικές διαδρομές των νέων της Τουρκίας μέσα από την σχέση που αναπτύσσουν με την κρατική εξουσία. Ιδιαίτερα η περίοδος από το 1923 μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1950, φαίνεται να είναι χαρακτηριστική των μεταλλάξεων της εξουσίας σε σχέση με το όραμα που είχε για τους φοιτητές, αλλά και του ίδιου του ρόλου των φοιτητών ως ιστορικό υποκείμενο. Για τον κεμαλισμό – την τότε ιδρυτική ιδεολογία της Τουρκίας – η νεολαία ήταν η ενσάρκωση του ίδιου του σύγχρονου, κοσμικού και δυτικότροπου έθνους. Ήταν ένας από τους βασικούς φορείς του πολιτισμικού και πολιτικού εκσυγχρονισμού αλλά και μια κοινωνική δύναμη στην οποία η εξουσία «έταξε» την συνεχή υπεράσπιση του κράτους και του έθνους από τους εσωτερικού και εξωτερικούς εχθρούς.
Αυτή η αυταρχική κοινωνική μηχανική μετατροπής της νεολαίας και των φοιτητών σε ένα βραχίονα της κεμαλικής κρατικής εξουσίας, γνωρίζει μεταλλάξεις στα χρόνια που ακολουθούν την λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με το πέρασμα της Τουρκίας στον πολυκομματισμό και την ανάληψη της εξουσίας από την συντηρητική κυβέρνηση του Δημοκρατικού Κόμματος του Μεντερές, οι φοιτητές μετατρέπονται «αντάρτες». Σε αυτή τη φάση είναι οι ταραξίες των οποίων η δράση απειλεί το έθνος και την ενότητα του. Ενώ το ίδιο το φοιτητικό κίνημα της εποχής αντιλαμβάνεται την κυβέρνηση Μεντερές ως μια εκτροπή από το κεμαλικό δόγμα και συνεπώς ως ένα είδος απόκλισης από την «φυσιολογική πορεία» της χώρας για να κατακτήσει το «επίπεδο του σύγχρονου πολιτισμού».
Το βασικότερο μέρος του βιβλίου του Χριστοφή, καλύπτει διεξοδικά την εικοσαετία από το 1960 μέχρι και το 1980. Όντως η επιλογή του συγγραφέα δεν θα μπορούσε να ήταν διαφορετική. Η πυκνότητα και η σημασία του ιστορικού χρόνου για την Τουρκία της εποχής είναι τέτοια που «εξαναγκάζει» την ερευνητική προσπάθεια να «μιλήσει» με λεπτομέρεια. Πρόκειται για την περίοδο μέσα στην οποία τα γεγονότα σημάδεψαν καθοριστικά τόσο την κοινωνία της χώρας, όσο και το πολιτικό της σύστημα. Πρόκειται για την περίοδο που σηματοδοτεί το «οριστικό» πέρασμα του φοιτητικού κινήματος από την ταύτιση με τον κεμαλικό εθνικισμό προς την ριζοσπαστικοποίηση, την πολιτική ωρίμανση και μαζικοποίηση του. Αυτά ήταν άλλωστε και τα στοιχεία που εξέφρασαν με τον περιεκτικότερο τρόπο τον πρωταγωνιστικό ρόλο των φοιτητών στον πολιτικό, αλλά και ένοπλο αντιφασιστικό αγώνα σε ολόκληρη σχεδόν τη δεκαετία του 1970.
Στο κύριο μέρος του βιβλίου, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να κατανοήσει την σημασία του «τουρκικού ‘68». Αυτή άλλωστε, μπορεί να θεωρηθεί και ως η σημαντικότερη πτυχή της μελέτης. Όπως και σε παγκόσμια κλίμακα, έτσι και στην Τουρκία ο Μάης του 1968 και οι επόμενοι μήνες, μετατράπηκαν τελικά σε μια βάση πλήρους ανάπτυξης της πολιτικοποίησης και των ανατρεπτικών δυναμικών του φοιτητικού κινήματος. Το 1968 για το τουρκικό φοιτητικό κίνημα ήταν επιπλέον και μια πολιτική ευκαιρία για την ανάπτυξη της στρατηγικής του σκέψης και προσανατολισμού. Δηλαδή της ωρίμανσης εκείνων των δυναμικών στοιχείων που επιδίωξαν να αξιοποιήσουν στο έπακρο την συγκυρία της εποχής και να πετύχουν αλλαγές. Όμως ακόμα πιο σημαντικό συμπέρασμα από την μελέτη του Νίκου Χριστοφή, είναι ακριβώς η τοποθέτηση της στιγμής του «τουρκικού 68’» στην οικουμενικότητα που του αρμόζει. Μέσα από τις σελίδες της εξεγερσιακής κατάστασης του τουρκικού φοιτητικού κινήματος, ο αναγνώστης συλλαμβάνει άμεσα την σύνδεση της κοινωνίας της Τουρκίας με την παγκόσμια πραγματικότητα της εποχής. Κατανοεί πληρέστερα την κοινωνία της χώρας ως ένα σύνολο δυναμικών εξελίξεων που δεν αποκόπτονται, αλλά αντίθετα ενσωματώνονται στην παγκόσμια συγκυρία. Στο σημείο αυτό η συμβολή της συγκεκριμένης μελέτης στην ελληνική βιβλιογραφία έχει τη δική της σημασία γιατί ακριβώς δεν αντιλαμβάνεται το τουρκικό φοιτητικό κίνημα ως μια «ιδιαιτερότητα» μια χώρας γεμάτης «ιδιαιτερότητες». Αντίθετα μέσα από τα τοπικά χαρακτηριστικά του φοιτητικού κινήματος, των πολιτικών εξελίξεων και της συγκυρίας στην Τουρκία της εποχής, ο αναγνώστης μπορεί να κατανοήσει τις άμεσες και έμμεσες διεθνείς επιρροές. Η εξέλιξη του τουρκικού φοιτητικού κινήματος, μέσα από την μελέτη του Νίκου Χριστοφή, μπορεί να μας δείξει ότι η Τουρκία είναι δομικό μέρος μιας παγκόσμιας πραγματικότητας και συνεπώς «υποδοχέας» σχεδόν όλων των ρευμάτων της κάθε εποχής.
- Νίκος Μούδουρος
- Λέκτορας, Τμήμα Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών
- Πανεπιστήμιο Κύπρου
- 7 Μαρτίου 2021
