Οδηγείτε σε κεντρική λεωφόρο της πόλης σας. Στα αριστερά σας βρίσκεται πρατήριο καυσίμων με αναρτημένες τις τιμές. Ακριβώς δίπλα ακόμη ένα πρατήριο, ανταγωνιστικής εταιρείας, με τις ίδιες τιμές.
Αυτό το σενάριο πιθανότατα να μην σας προκαλεί έκπληξη πλέον αφού έχει παρατηρηθεί συχνά, και έχει συζητηθεί από πολίτες, δημοσιογράφους, οικονομολόγους, αλλά και κρατικούς αξιωματούχους. Η πρώτη σκέψη—αν και πιθανόν λανθασμένη—είναι ότι ο ανταγωνισμός νοσεί εις βάρος των καταναλωτών: Θα ανέμενε κανείς πως σε μια ελεύθερη αγορά, όπως είναι αυτή των καυσίμων στη Κύπρο, δεν θα υπήρχαν πρατήρια τόσο κοντά το ένα στο άλλο, και φυσικά ότι δεν θα είχαν ακριβώς τις ίδιες τιμές. Τι σχέση έχει όμως αυτό με τα Ανοικτά Δεδομένα, και πως μπορεί η τεχνολογία να βοηθήσει στον ανταγωνισμό στην αγορά καυσίμων αλλά και γενικότερα;
Ανοικτά Δεδομένα
Τα Ανοικτά Δεδομένα (Open Data) είναι η πρακτική της ελεύθερης διάθεσης δεδομένων με τρόπο που να είναι εύκολη η μηχανική τους επεξεργασία (machine readable), να υπάρχει εύκολη πρόσβαση σε αυτά και να είναι απλό να επαναχρησιμοποιηθούν. Αυτά τα δεδομένα μπορεί να περιλαμβάνουν οτιδήποτε ενδέχεται να είναι χρήσιμο στους πολίτες, όπως για παράδειγμα οι τιμές καυσίμων—και άλλων αγαθών—στατιστικά στοιχεία όπως η κατανομή του κρατικού προϋπολογισμού, ή και εξειδικευμένες πληροφορίες όπως η ποιότητα του αέραστις πόλεις μας.
Τι είναι αυτό όμως που χαρακτηρίζει τα Ανοικτά Δεδομένα;
Διαθεσιμότητα: Τα δεδομένα πρέπει να παρέχονται στο σύνολο τους και χωρίς κόστος. Τυπικά τα δεδομένα παρέχονται δωρεάν μέσω Internet. Στο παράδειγμα μας, τα δεδομένα θα αφορούσαν όλα τα πρατήρια και τις τρέχουσες τιμές των καυσίμων τους, και θα ήταν ελεύθερα διαθέσιμα μέσω Internet.
Προσβασιμότητα: Χάρη στην ανάπτυξη της τεχνολογίας είναι πλέον εφικτό να δημιουργούμε απλές διεπαφές (API) για να αποκτούμε πρόσβαση σε δεδομένα. Οι διεπαφές αυτές στηρίζονται ως επί το πλείστον σε ανοικτές τεχνολογίες όπως το Web, και σε ανοικτούς μηχανισμούς κωδικοποίησης όπως XML και JSON, που επιτρέπουν μηχανική επεξεργασία.
Επαναχρησιμοποίηση και Αναδιανομή: Οι όροι χρήσης των δεδομένων πρέπει να επιτρέπουν την επαναχρησιμοποίηση και την αναδιανομή των δεδομένων, πιθανόν αφού επεξεργαστούν ή συνδυαστούν με άλλα δεδομένα. Φυσικά η πρόσβαση πρέπει να είναι ανοικτή σε όλους, και να μην υπάρχουν περιορισμοί που να εμποδίζουν για παράδειγμα εμπορική τους χρήση.
Τα Οφέλη μιας Στρατηγικής Ανοικτών Δεδομένων
Η αξία των Ανοικτών Δεδομένων έχει αναγνωριστεί τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα να καθιερωθεί σε πρακτική σε ανεπτυγμένες οικονομίες όπως η ΕΕ (με σημαντικές ευκαιρίες χρηματοδότησης, π.χ. https://opendataincubator.eu), και οι ΗΠΑ. Τα βασικά οφέλη συνοψίζονται στα εξής:
Ενίσχυση της καινοτομίας: Η πρόσβαση σε ανοικτά δεδομένα ενισχύει την καινοτομία αφού αφενός περιορίζει την αχρείαστη επανάληψη που θα απαιτούσε η συλλογή δεδομένων, και αφετέρου εμπνέει την δημιουργία mashups που μπορούν να εξελιχθούν σε κερδοφόρες επιχειρήσεις.
Εκσυγχρονισμός του κρατικού μηχανισμού: Μέσω της αυξημένης διαφάνειας και υπευθυνότητας (accountability) που προσφέρει η πρόσβαση σε δεδομένα, οι πολίτες μπορούν να ελέγχουν καλύτερα πως αξιοποιούνται οι φόροι τους.
Υποστήριξη της έρευνας: Η πρόσβαση σε δεδομένα παρέχει τη δυνατότητα σε ερευνητές, τόσο σε τοπικά όσο και διεθνή πανεπιστήμια, να τα αναλύουν και να τα χρησιμοποιούν στην παραγωγή γνώσης και στη συγγραφή δημοσιεύσεων.
Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας: Παρέχοντας πληροφορίες όπως είναι οι τιμές των καυσίμων ή ένταση της τροχαίας κίνησης, διευκολύνεται η καθημερινότητα των καταναλωτών ενώ ταυτόχρονα ενισχύεται η ικανότητα τους να αποφασίζουν πιο εύκολα και αποτελεσματικά.
Ανοικτά Δεδομένα στην Κύπρο
Η Κύπρος, στα πλαίσια της εφαρμογής της Οδηγίας για την πρόσβαση και τη διάθεση των δημόσιων δεδομένων, έχει δημιουργήσει την «Εθνική Διαδικτυακή Πύλη Ανοικτών Δεδομένων» (http://www.data.gov.cy). Η πύλη αυτή διαθέτει 979 σύνολα δεδομένων (1 Αυγούστου 2016).
Αυτή η προσπάθεια αποτελεί θετική εξέλιξη αλλά χρειάζεται περαιτέρω βήματα προτού αυτή η «Πύλη» να ικανοποιήσει στην πληρότητα τους τα χαρακτηριστικά των ανοικτών δεδομένων:
Κανονικοποίησηδεδομένων. Για παράδειγμα, δεδομένα που αυτή τη στιγμή εμφανίζονται ως ξεχωριστά σύνολα ενώ στην πραγματικότητα απλά αφορούν διαφορετικές χρονολογικές περιόδους (π.χ. «Ετήσια Απογραφή Κυκλοφορίας 2014» και «Ετήσια Απογραφή Κυκλοφορίας 2015») θα έπρεπε να εμφανίζονται ως ένα ενιαίο σύνολο.
Δεδομένα σε πραγματικό χρόνο. Αυτό σημαίνει ότι για παράδειγμα τα βασικά στοιχεία της κυκλοφορίας (όπως ο αριθμός οχημάτων ανά λεπτό σε ένα συγκεκριμένο δρόμο) θα έπρεπε να διατίθενται προς χρήση άμεσα, την στιγμή που συλλέγονται από τους μετρητές (αντί συνοπτικά ως ετήσιες εκθέσεις όπως είναι σήμερα). Αυτή είναι σημαντική προϋπόθεση, ειδικά για την προώθηση της καινοτομίας και των καινοτόμων προϊόντων.
Πρακτικότητα και ευκολία χρήσης. Ιδανικά αυτό γίνεται με την ανάπτυξη κατάλληλων διεπαφών (Application Programming Interfaces ή API) οι οποίες να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους δημιουργούς των καινοτόμων εφαρμογών. Επίσης τα δεδομένα θα πρέπει να κωδικοποιούνται σε μορφή που να επιτρέπει μηχανική επεξεργασία (π.χ. XML ή JSON), και όχι σε μορφή που στοχεύει τελικούς χρήστες (π.χ. PDF ή XLS).
Υπάρχουν όμως και οι θετικές εξαιρέσεις. Σε παρουσίαση του στο 1ο Φόρουμ Ανοικτών Δεδομένων (3 Ιουνίου 2016), ο κος Νεοκλής Νεοκλέους, εκ μέρους του Τμήματος Κτηματολογίου και Χωρομετρίας, παρουσίασε ένα διαδραστικό χάρτη μεγάλης λεπτομέρειας και ανακοίνωσε πως το Κτηματολόγιο θα διαθέσει σύντομα ανοικτή Διεπαφή (API) για χρήση από εφαρμογές τρίτων.
Επιπλέον, το Υπουργείο Εμπορίου διέθεσε πρόσφατα Διεπαφή πρόσβασης στις τιμές των καυσίμων που ικανοποιεί σε μεγάλο βαθμό τα βασικά χαρακτηριστικά των ανοικτών δεδομένων (οι τιμές ενημερώνονται σε πραγματικό χρόνο, παρέχεται μηχανική πρόσβαση στα δεδομένα, και οι συνοδευτικοί όροι χρήσης επιτρέπουν—περιορισμένη—οικονομική εκμετάλλευση). Αυτή η κίνηση φαίνεται να είχε θετικά αποτελέσματα αφού ήδη παρατηρούμε αρκετές εφαρμογές που να έχουν δημιουργηθεί για την Κυπριακή αγορά καυσίμων και να διατίθενται για Android και iOS.
Ανοικτά Δεδομένα στην Υπηρεσία των Πολιτών
Υλοποιώντας μια στρατηγική Ανοικτών Δεδομένων μπορεί να έχει σημαντικά οφέλη για την Κύπρο. Για παράδειγμα, μπορεί να ενθαρρύνει την δημιουργία καινοτόμων επιχειρήσεων στη βάση της εκμετάλλευσης των δεδομένων, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας. Μπορεί όμως να ωφελήσει και την κοινωνία πιο άμεσα, αφού οι πολίτες θα είναι και οι τελικοί χρήστες των υπηρεσιών.
Η διαφάνεια και η αμεσότητα στην πρόσβαση πληροφορίας έχει αλλάξει δραματικά τον τρόπο με τον οποίο επιλέγουμε και καταναλώνουμε προϊόντα και υπηρεσίες. Για παράδειγμα, η πρόσβαση στην κατάσταση των δρόμων σε πραγματικό χρόνο μας επιτρέπει να επιλέξουμε την κατάλληλη ώρα και διαδρομή για τις μετακινήσεις μας. Η πρόσβαση σε τιμές προϊόντων και υπηρεσιών μας επιτρέπει να διαλέξουμε τις πιο συμφέρουσες προσφορές. Και τέλος, η ικανότητα να βαθμολογούμε και να σχολιάζουμε προϊόντα και υπηρεσίες με τρόπο άμεσο και απλό δίνει την δυνατότητα στους καταναλωτές να επιλέξουν, και σε αυτούς που τα προσφέρουν το κίνητρο να βελτιωθούν.
Η Κύπρος σίγουρα δεν είναι για την ώρα πρωτοπόρος στην χρήση Ανοικτών Δεδομένων, αλλά ούτε στη δημιουργία καινοτόμων προϊόντων. Το μικρό μέγεθος της χώρας συνεπάγεται και μειωμένο ανταγωνισμό μεταξύ αυτών που παρέχουν τα προϊόντα και υπηρεσίες. Αυτό όπως σημαίνει πως υπάρχει και μια ευκαιρία: Αυτό θα πρέπει να μας ενθαρρύνει ακόμη περισσότερο στην ανάπτυξη των Ανοικτών Δεδομένων, αφού βοηθά να γίνουν οι επιχειρήσεις μας πιο ανταγωνιστικές. Ταυτόχρονα, οι πολίτες αποκτούν πρόσβαση σε καλύτερες υπηρεσίες και οικονομικότερα προϊόντα.
Επιστρέφοντας στο αρχικό μας σενάριο, η πρόσβαση στις τιμές καυσίμων σε πραγματικό χρόνο έχει ήδη ενθαρρύνει την δημιουργία αριθμού εφαρμογών (απλά αναζητείστε τις στα Android και iPhone stores). Πλέον, οι πολίτες έχουν ένα σημαντικό εργαλείο στα χέρια τους, που τους επιτρέπει να επιλέγουν τα φθηνότερα καύσιμα εύκολα και γρήγορα. Ταυτόχρονα οι πρατηριούχοι έχουν σημαντικό κίνητρο να προσφέρουν ανταγωνιστικές τιμές και υψηλής ποιότητας εξυπηρέτηση.
Γράφει: Νέαρχος Πασπαλλής
