«Τα πάντα ρει» λέει η γνωστή φράση, θέλοντας να εκφράσει πως ζούμε σε ένα κόσμο συνεχώς μεταβαλλόμενο. Οι άνθρωποι, ως νοήμονα όντα, προσαρμόζονται σε αυτή τη συνεχή μεταβολή, αλλάζουν τις συνήθειες και τις διαδικασίες τους, έτσι ώστε το σύνολο της κοινωνίας να βελτιώνεται και να εξελίσσεται.
Δυστυχώς στην Κύπρο, η εξέλιξη και η αλλαγή δεν είναι μέρος της κουλτούρας μας. Διατηρούμε τις ίδιες συνήθειες και ρουτίνες που πιθανόν να είχαν οι γονείς μας, ακόμη και οι παππούδες μας. Το σχολικό περιβάλλον δεν αποτελεί εξαίρεση. Παρόλο που η εισαγωγή που προηγήθηκε θα μπορούσε κάλλιστα να αφορά το εκπαιδευτικό μας σύστημα στην ολότητά του, το άρθρο θα εστιαστεί σε μία πολύ σημαντική πτυχή του, τη διοίκηση των σχολείων.
Εδώ και τριάντα και πλέον χρόνια ο διοικητικός χρόνος των διευθυντών/τριών και των βοηθών διευθυντών/τριών στη Δημοτική εκπαίδευση παραμένει ο ίδιος, έστω και αν τα δεδομένα έχουν αλλάξει άρδην. Πληθώρα νέων δεδομένων, τα οποία θα αναλύσουμε στη συνέχεια, επιβάλλουν τη ριζική αύξηση του διοικητικού χρόνου της διευθυντικής ομάδας, έτσι ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει στις αυξημένες ανάγκες ενός σύγχρονου σχολείου.
Συγκεκριμένα :
- Ο διδακτικός χρόνος του/της διευθυντή/τριας στη Δημοτική ορίζεται με βάση τον αριθμό των εκπαιδευτικών στο σχολείο και αρχίζει από σχολεία με 3 εκπαιδευτικούς (21 διδακτικές περιόδους) και φτάνει μέχρι τα σχολεία με 10 ή περισσότερους εκπαιδευτικούς (11 διδακτικές περιόδους). Ο λόγος που αυτή η κατηγοριοποίηση φτάνει μέχρι τους 10 εκπαιδευτικούς είναι απλός. Παλαιότερα, ο αριθμός των εκπαιδευτικών ήταν πολύ μικρότερος και σπάνια περνούσε τους 10 εκπαιδευτικούς ανά σχολείο. Ενδεικτικά, το 1990 εργάζονταν περίπου 2850 εκπαιδευτικοί σε 361 Δημοτικά σχολεία, με μέσο όρο 7,9 εκπαιδευτικούς ανά σχολείο. Σήμερα, το 2022 εργάζονται περίπου 4600 εκπαιδευτικοί δημοτικής σε 331 σχολεία με μέσο όρο 13,9 εκπαιδευτικούς ανά σχολείο.
- Σε αυτούς τους αριθμούς έρχονται να προστεθούν άλλοι 400 περίπου εκπαιδευτικοί ειδικής εκπαίδευσης που εργάζονται στα Δημοτικά σχολεία, 1,2 εκπαιδευτικοί ΕΕ ανά σχολείο. Παράλληλα, το σχολείο έχει να διαχειριστεί τις αντικαταστάσεις εκπαιδευτικών που απουσιάζουν και τις απαραίτητες (αλλά χρονοβόρες) διαδικασίες που πρέπει να γίνουν. Για παράδειγμα, το 2020 έγιναν περίπου 4250 αντικαταστάσεις, δηλαδή 12,8 αντικαταστάσεις ανά Δημοτικό σχολείο.
- Εκτός από το εκπαιδευτικό προσωπικό η διεύθυνση του σχολείου έχει να διαχειριστεί και το βοηθητικό προσωπικό, συνοδούς, βοηθούς, καθαρίστριες, γραμματείς, υπεύθυνους κυλικείου κ.ά.
- Παράλληλα υπάρχει ποικιλία προγραμμάτων και νέων απαιτήσεων που δεν υπήρχαν όταν καθορίστηκε ο διδακτικός χρόνος του Διευθυντή και του Βοηθού Διευθυντή, όπως το ολοήμερο, το πρόγραμμα ΔΡΑΣΕ, η Ομάδα Άμεσης Παρέμβασης, η διδασκαλία παιδιών με μεταναστευτική βιογραφία, ο λειτουργικός αλφαβητισμός, πολυθεματικές συνεδρίες, συμβουλευτικές επιτροπές, διαχείριση ΣΕΠ, συμπλήρωση ερωτηματολογίων της στατιστικής υπηρεσίας, στήριξη άπορων παιδιών, Ευρωπαϊκά προγράμματα και σωρεία άλλων απαιτήσεων.
- Οι απαιτήσεις της οικογένειας από το σχολείο έχουν αυξηθεί και η επικοινωνία έχει γίνει πιο συχνή και έχει θεσμοθετηθεί. Η αξιολόγηση μαθητή/τριας έχει συγκεκριμενοποιηθεί και κεντρικό ρόλο σε αυτή διαδραματίζει η διεύθυνση του σχολείου. Ταυτόχρονα, η στάση των παιδιών απέναντι στο σχολείο και τους εκπαιδευτικούς έχει αλλάξει, απαιτώντας ολοένα και περισσότερη διαχείριση σε θέματα πειθαρχίας, ασθενειών, ιδιαιτεροτήτων, μαθησιακών, συναισθηματικών και συμπεριφορικών αναγκών.
- Η τεχνολογία έχει εξελιχθεί, δημιουργώντας νέες δυνατότητες αλλά και απαιτήσεις από ένα σύγχρονο σχολείο. Η δυνατότητα γρήγορης και άμεσης επικοινωνίας με το ΥΠΠΑΝ αλλά και άλλες αρμόδιες υπηρεσίες είναι ευπρόσδεκτη αλλά δημιουργεί αυξημένα καθήκοντα και φόρτο εργασίας σε μια σχολική μονάδα. Σωρεία εγκυκλίων και ηλεκτρονικών μηνυμάτων με τη διαδικασία του κατεπείγοντος κατακλύζουν καθημερινά το σχολείο και απαιτούν άμεσες ενέργειες εκ μέρους της διεύθυνσης του σχολείου.
- Η επιμόρφωση του εκπαιδευτικού προσωπικού είναι διαρκής, πάντα με στόχο τη βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου και της σχολικής μονάδας. Η διευθυντική ομάδα διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο και σε αυτή την προσπάθεια. Τα νέα δεδομένα, οι σύγχρονες μέθοδοι και προσεγγίσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία απαιτούν μελέτη και διάχυση στη σχολική μονάδα.
- Οι νέες πρωτόγνωρες συνθήκες της Πανδημίας οι οποίες καταδυναστεύουν την υφήλιο εδώ και δύο και πλέον χρόνια έχουν δημιουργήσει πολλαπλά νέα καθήκοντα στις διευθύνσεις των σχολείων, οι οποίες με νύχια και με δόντια αγωνίζονται να ανταπεξέλθουν: Καθημερινή επίσκεψη διαγνωστικών συνεργείων στα σχολεία, ιχνηλάτηση κρουσμάτων, έλεγχος Safepass προσωπικού και μαθητών, έλεγχος τήρησης υγειονομικών πρωτοκόλλων, συνεχής ενημέρωση για αλλαγές που προκύπτουν στα πρωτόκολλα και «αποκρυπτογράφηση» οδηγιών είναι μερικά από τα καθήκοντα που επιβαρύνουν τις διευθύνσεις των σχολικών μονάδων. Η διεύθυνση του σχολείου είναι συνεχώς, όλες τις ώρες της μέρας και τα Σαββατοκύριακα σε εγρήγορση. Αν και όλοι ελπίζουμε τα δεινά της πανδημίας να τελειώσουν όσο πιο γρήγορα γίνεται, είναι ορατό το ενδεχόμενο κάποια από αυτά τα καθήκοντα να συνεχίσουν να υφίστανται για αρκετό καιρό ακόμη.
Συγκριτικά με τη Μέση Γενική εκπαίδευση, η διαφορά στον χρόνο διοίκησης είναι τεράστια. Συγκεκριμένα, με βάση τα στοιχεία της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας (κατάλογος με μονάδες μετάθεσης) στη Μέση εκπαίδευση αυτή τη στιγμή υπάρχουν 118 Διευθυντές, 214 Βοηθοί Διευθυντές Α’ και 721 Βοηθοί Διευθυντές. Συνολικά, με βάση τον διδακτικό χρόνο των Διευθυντών και ΒΔ μπορούμε να υπολογίσουμε πως ο συνολικός διοικητικός χρόνος που υπάρχει στη Μέση Γενική κυμαίνεται περίπου στις 27000 περιόδους. Αυτό αναλογεί σε 4,2 ώρες διοίκησης ανά εκπαιδευτικό ή 248 ώρες διοίκησης ανά σχολείο (η πλειονότητα αυτών των ωρών είναι 45λεπτες). Αντίστοιχα, ο διοικητικός χρόνος των 308 Διευθυντών και 593 ΒΔ Δημοτικής φτάνει στην καλύτερη περίπτωση τις 14500 περίπου ώρες, αριθμός που αναλογεί σε 2,9 ώρες διοίκησης ανά εκπαιδευτικό ή 44 ώρες διοίκησης ανά σχολείο (όλες οι ώρες είναι 40λεπτες). Η εικόνα παραμένει η ίδια αν συγκρίνουμε τον διοικητικό χρόνο με τον αριθμό των μαθητών/τριών ανά σχολείο. Ενώ στα Δημοτικά σχολεία υπάρχουν κατά μέσο όρο 155 μαθητές ανά σχολείο και στη Μέση εκπαίδευση 370, η αναλογία διοικητικού χρόνου ανά μαθητή είναι 0,28 στα Δημοτικά σε σύγκριση με 0,67 στη Μέση Εκπαίδευση.
Η διαφορά είναι προφανής και πρέπει να μας προβληματίσει, αφού σε ένα Γυμνάσιο ή ένα Λύκειο κατά μέσο όρο περίπου 6,8 μέλη της Διευθυντικής ομάδας είναι διαθέσιμα ανά περίοδο ενώ σε ένα δημοτικό κατά μέσο όρο 1,3! Διευκρινίζεται πως η σύγκριση δε γίνεται για να μειωθεί ο χρόνος διοίκησης στη Μέση εκπαίδευση, ο οποίος ορθά υπάρχει, αλλά για να γίνουν αντιληπτές οι πραγματικές διοικητικές ανάγκες σε ένα σύγχρονο σχολείο, με συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις.
Στα δε Νηπιαγωγεία η κατάσταση είναι ακόμη πιο δύσκολη και το διοικητικό βάρος δυσβάστακτο. Οι διευθυντικές οργανικές θέσεις δεν είναι αρκετές για να καλύψουν τις ανάγκες των Νηπιαγωγείων με αποτέλεσμα να αναγκάζονται να εκτελούν διοικητικά καθήκοντα ακόμη και απλές νηπιαγωγοί, με ελάχιστο (αν όχι ανύπαρκτο) διοικητικό χρόνο.
Μια άλλη παράμετρος της διοίκησης ενός σχολείου, είναι το γραμματειακό προσωπικό, η παρουσία του οποίου κρίνεται ελλιπής. Οι Διευθύνσεις των νηπιαγωγείων έχουν ελάχιστο χρόνο στη διάθεσή τους για γραμματειακές υπηρεσίες στήριξης του διοικητικού τους έργου (3 ώρες τη βδομάδα). Οι διευθύνσεις των Δημοτικών και των Ειδικών σχολείων έχουν μειωμένο χρόνο γραμματειακού προσωπικού για στήριξη του έργου τους, που σε πολλές περιπτώσεις δεν καλύπτει καν τον χρόνο παρουσίας των παιδιών στο σχολείο. Να σημειωθεί ότι στη Μέση εκπαίδευση το αντίστοιχο Γραμματειακό Προσωπικό εργάζεται με πλήρες ωράριο 38 ωρών εβδομαδιαίως και σε πολλές περιπτώσεις με δύο ή και τρεις υπαλλήλους.
Ομολογουμένως τα σχολεία έχουν αλλάξει σημαντικά τα τελευταία 30 χρόνια και ο ρόλος της διεύθυνσης των σχολείων, είναι κομβικής σημασίας ως θεματοφύλακας της εύρυθμής τους λειτουργίας. Ο κατάλογος των νέων καθηκόντων της διεύθυνσης και των αναγκών που προκύπτουν, είναι μακρύς και μέρα με τη μέρα η καθημερινότητα γίνεται δυσβάστακτη. Δε θα ήταν υπερβολή να αναφερθεί, πως οι διευθύνσεις των σχολείων βρίσκονται σε κατάσταση εξουθένωσης και παλεύουν με νύχια και με δόντια, χωρίς ουσιαστική στήριξη. Αναντίλεκτα, η διεύθυνση ενός σχολείου, χρειάζεται και πρέπει να έχει τον απαραίτητο χρόνο στη διάθεσή της, για να μπορεί να διαχειριστεί αποτελεσματικά, τα σύνθετα και πολλαπλά ζητήματα που προκύπτουν σε καθημερινή βάση. Η αύξηση του διοικητικού χρόνου της διευθυντικής ομάδας είναι απαίτηση των καιρών και φυσικό συνεπακόλουθο της εξέλιξης των σχολείων. Η απαιτούμενη βούληση υπάρχει;
- Λεωνίδας Χατζηλοΐζου, Οργ. Γραμματέας ΠΟΕΔ, Οργ. Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ
- Μιχάλης Αλεξόπουλος, Γεν. Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ, Μέλος ΔΣ ΠΟΕΔ
- Αντρέας Θεοδώρου, Αντιπρόεδρος Α.Κί.ΔΑ, Γ.Α. ΠΟΕΔ
