Το Δικαίωμα του Συμβάλλεσθαι. Του Χρίστου Κληρίδη

Η απόφαση της Ολομέλειας του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην υπόθεση Chimonides v. Manglis (1967) καθόρισε δεσμευτικά ότι το δικαίωμα που κατοχυρώνεται από το Αρθρο 26 του Συντάγματος είναι το δικαίωμα της σύναψης σύμβασης και όχι τα δικαιώματα που δημιουργούνται δυνάμει της σύμβασης.

Η απόφαση της πλειοψηφίας στην Chimonides (1967) ουδέποτε ανετράπη έκτοτε και αποτελούσε σταθερή Νομολογία. Την απόφαση αυτή και σχετικό απόσπασμα της επικαλέστηκε η Ολομέλεια του Ανωτάτου Δικαστηρίου μόλις προ περίπου τεσσάρων μηνών στην Χαραλάμπους v. Δημοκρατίας (2014). Την υιοθέτησε. Στις Αναφορές 1 και 4 του 2014 σχετικά με πρόνοιες του νόμου γα απαλλαγή πρωτοφειλετών και εγγυητών υπό ορισμένες προϋποθέσεις όπου οι τράπεζες προωθούν ιδιωτικές πωλήσεις και δεν εισπράττουν όλο το λαβείν τους (διατηρώντας πάντοτε δικαίωμα να προχωρήσουν μέσω κτηματολογίου και/ή Δικαστηρίου κατά τον παραδοσιακό τρόπο), το Δικαστήριο με πολύ συνοπτικό τρόπο απεφάσισε ότι «γενικά το δικαίωμα του «συμβάλλεσθαι ελευθέρως» περικλείει και το δικαίωμα διαμόρφωσης του περιεχομένου της σύμβασης και ή μεταγενέστερη επέμβαση του Νομοθέτη δεν συμβιβάζεται κατ’ αρχήν με την ελευθερία των συμβάσεων». Δηλαδή το Άρθρο 26 προστατεύει και τα δικαιώματα που δημιουργούνται δυνάμει της Σύμβασης.

Παρατηρώ τα εξής:
1. Όταν πρόκειται να ανατραπεί απόφαση προηγούμενης Ολομέλειας του Ανωτάτου Δικαστηρίου προηγείται διεξοδική μελέτη του θέματος και αιτιολόγηση που να αναπτύσσονται στο κείμενο της νέας απόφασης. Ανατρεπτική απόφαση μπορεί δικαιολογημένα να υπάρξει όπου διαπιστώνεται λάθος σε προηγούμενη απόφαση και τούτο καθιερώθηκε στη Μαυρογένης (1996). Στην προκειμένη περίπτωση η απόφαση είναι συνοπτική και δεν είναι σύμφωνη με την Μαυρογένης (1996) και τις αρχές που έχει καθιερώσει. Δεν δίδεται αιτιολογία απόκλισης από την Chimonides (1967) και γιατί η Chimonides (1967) κρίθηκε εσφαλμένη.
2. Κάποιες προηγούμενες αποφάσεις στις οποίες παραπέμπει το Δικαστήριο δεν ανέτρεψαν την Chimonides. Η Μενελάου (1982) αφορούσε Δικαιώματα Κράτους/Πολίτη σε Διοικητική Προσφυγή και με αποσπάσματα της τουλάχιστον αφήνει να νοηθεί ότι δεν ανετράπη η Chimonides. Ρητά αναφέρει ότι δεν εξετάζεται η εμβέλεια του Άρθρου 26 του Συντάγματος στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών. Στη Menelaou (1967) το Δικαστήριο έδωσε έμφαση στο δικαίωμα επιλογής που ήσκησε ο ενδιαφερόμενος να συνάψει συγκεκριμένη συμφωνία αντί άλλης και το οποίο ανετράπη αναδρομικά. Άρα επηρέαζε το Δικαίωμα του Συμβάλλεσθαι. Όφειλε το Δικαστήριο εφ’ όσον θα ανέτρεπε την Chimonides (1967) να αιτιολογήσει την απόφασή του για την ανατροπή.
3. Η αναφορά σε Ελληνική Νομολογία που έγινε θα έπρεπε να γίνει με προσοχή γιατί η Συνταγματική Διάταξη στην Ελλάδα είναι διαφορετική. Έγκριτοι Νομικοί όπως Λοΐζου Πρ. Πρ. Ανωτάτου Δικαστηρίου και Τορναρίτης, Πρώην Γενικός Εισαγγελέας, εκφράζουν διαφορετικές απόψεις από την γνωμάτευση τώρα του Ανωτάτου στις Αναφορές 1 και 4/2014. Υιοθετούν την Chimonides (1967).
4. Η ορολογία του Άρθρου 26 είναι σαφής ως προς την εμβέλεια του όπως μέχρι σήμερα ερμηνεύθηκε σε σωρεία αποφάσεων του Ανωτάτου στη βάση της Chimonides (1967). Ούτε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας v. Βουλής των Αντιπροσώπων (1997) ανέτρεψε την Chimonides (1967). Ούτε και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας v. Βουλής (2011) επενέβη στη Chimonides. Αφορούσαν δικαίωμα επιλογής στο στάδιο συνομολόγησης σωστής σύμβασης.
5. Ανεξάρτητα το Κράτος έχει σύμφυτη εξουσία να επεμβαίνει στο δικαίωμα προς το Δημόσιο Συμφέρον όπως π.χ. στο Νόμο που ενέκρινε ο Πρόεδρος για επαχθείς ρήτρες ή καταχρηστικές ρήτρες σε συμβάσεις. Το Δικαστήριο δεν εξέτασε το Δημόσιο Συμφέρον στην περίπτωση αυτή παρόλον ότι υπήρχε υλικό που δικαιολογούσε τη θέσπιση των δύο Νομοθετημάτων για προστασία κάποιων ομάδων.
Συνεπώς υπό τας περιστάσεις η γνώμη μας είναι ότι όταν η Βουλή ψήφιζε το Νόμο ενήργησε κατά συνταγματικό τρόπο. Η ανατροπή της Chimonides έγινε σήμερα για πρώτη φορά με τη γνωμάτευση του Ανωτάτου με ευρύτερες επιπτώσεις στο Νόμο περί Ενοικιοστασίου και στο κούρεμα των καταθετών. Να μου επιτραπεί να πω η ανατροπή έγινε με συνοπτικό τρόπο και χωρίς να αιτιολογηθεί γιατί η Ολομέλεια έκανε τη στροφή αυτή.

Γράφει: Χρίστος Κληρίδης