Συχνά επισημαίνεται από κάποιους ότι η εκπαίδευση μας είναι υπό κατάρρευση. Όντως είναι;
Αν όχι είναι καλή ή η καλύτερη που θα μπορούσαμε να έχουμε; Τα ερωτήματα αυτά δεν ταυτίζονται. Αφενός, δεν συμμερίζομαι την άποψη ότι η Κυπριακή εκπαίδευση είναι υπό κατάρρευση. Επίσης, έχοντας κατά καιρούς παρακολουθήσει τη συζήτηση για την εκπαίδευση στην Ευρώπη αλλά και αλλού, δεν θεωρώ ότι είναι χειρότερη από την εκπαίδευση των πλείστων χωρών. Η εκπαίδευση μας εκπαιδεύει τους πάντες με στοιχειώδη επάρκεια. Η εκπαίδευση αυτή δεν πρέπει να συγκρίνεται, με νοσταλγική διάθεση, με την εκπαίδευση των δικών μας μαθητικών χρόνων που ήταν επιλεκτική εκπαίδευση για λίγους. Άλλωστε οι κοινωνίες για τις οποίες εκπαιδεύονται οι μαθητές του σήμερα ελάχιστη ομοιότητα έχουν με τις κοινωνίες για τις οποίες εκπαιδεύτηκε η γενιά μας. Σκεφτείτε ότι ένας μαθητής που θα αρχίσει φέτος το δημοτικό θα είναι 50 χρόνων το έτος 2060. Ουδεμία χώρα έχει σχέδια για τις ανάγκες αυτής της εποχής!
Ταυτόχρονα, όμως, πιστεύω ότι η δική μας εκπαίδευση ούτε καλή είναι ούτε και η καλύτερη που θα μπορούσαμε να έχουμε. Στο επίπεδο των οραμάτων, παραμένει ακόμη παγιδευμένη στα προδομένα οράματα της δεκαετίας του πενήντα. Ο εγκλωβισμός αυτός δεν της επιτρέπει να μορφώσει πολίτες αφοσιωμένους στην πολιτεία που τους έλαχε. Έτσι συχνά η ίδια γίνεται η αιτία των μεγάλων αποτυχιών μας και της διαιώνισης των προβλημάτων που προέκυψαν από τα οράματα του 50. Θα αφήσω την ανάλυση του θέματος αυτού για άλλο άρθρο.
Στο επίπεδο της μάθησης, δεν είναι καλή γιατί δεν αίρει τον κάθε μαθητή στο ανώτατο όριο των δυνατοτήτων του. Αφήνει πίσω τους πιο αδύναμους μαθητές και τους μαθητές που χρειάζονται ειδική στήριξη. Εξάλλου, συχνά δεν προσανατολίζει τους μαθητές σε επιλογές που θα ήταν μακροπρόθεσμα οι καλύτερες γι αυτούς. Κι εδώ η παιδεία μας είναι παγιδευμένη στις θεωρίες και της επιταγές των θεωριών του 1960 ως προς κάποια πράγματα (Piaget, Bruner) και των θεωριών του 1980 ως προς άλλα (Gardner, θεωρίες εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας).
Θα μπορούσε να ήταν καλύτερη αν ικανοποιούνταν μερικές ουσιώδεις προϋποθέσεις:
1. Χρειάζεται μηχανισμούς άμεσης διασύνδεσης με τις επιστήμες μάθησης, οργανικά ενταγμένους στο εκπαιδευτικό σύστημα. Οι μηχανισμοί αυτοί πρέπει να λειτουργούν σε δύο επίπεδα: (α) Της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών και (β) των μηχανισμών του συστήματος που παρακολουθούν την λειτουργία του, εντοπίζουν αδυναμίες και εισάγουν άμεσα διορθώσεις, όταν εντοπιστούν οι αδυναμίες. Μέχρι σήμερα, το σύστημα παραμένει ερασιτεχνικό. Επιχειρήσαμε, επί των ημερών μου στο Υπουργείο Παιδείας, να δημιουργήσουμε ένα επιστημονικό συμβούλιο που θα εκάλυπτε την ανάγκη αυτή. Το Συμβούλιο υπάρχει ακόμη αλλά ούτε λειτούργησε ούτε λειτουργεί. Προφανώς οι υπάρχοντες διοικητικοί μηχανισμοί είναι ασυμβίβαστοι με την προσέγγιση αυτή. Το ελάχιστο που πρέπει να αλλάξει, είναι ότι το Συμβούλιο πρέπει να έχει εκτελεστικές εξουσίες σε διάφορα επίπεδα. αποτελώντας οργανική δομή του Υπουργείου.
2. Η ποιότητα της εκπαίδευσης των σημερινών εκπαιδευτικών πρέπει να διαφοροποιηθεί μεταξύ δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης. Ως προς τη δημοτική, η δημιουργία των παιδαγωγικών τμημάτων στα πανεπιστήμια ήταν εξέλιξη προς τη σωστή κατεύθυνση. Εκεί γίνονται δάσκαλοι. Σήμερα βέβαια το επίπεδο φαλκιδεύεται με την ένταξη στο σύστημα πολλών ιδιωτικών πανεπιστημίων. Εκεί το επίπεδο είναι αμφισβητήσιμο από πολλές απόψεις. Ίσως το νέο σύστημα διορισμών να βελτιώσει την κατάσταση ως προς αυτή την αδυναμία.
Ως προς τη μέση εκπαίδευση (ΜΕ), τόσο η Κύπρος όσο και η Ελλάδα πάσχουν από ένα πολύ βαρύ πρόβλημα: Ουδείς εκπαιδευτικός της ΜΕ εκπαιδεύεται για να γίνει εκπαιδευτικός. Οι λεγόμενες καθηγητικές σχολές των Ελληνικών και των Κυπριακών Πανεπιστημίων παρέχουν σπουδές σε διάφορους κλάδους της επιστήμης (φιλολογία, μαθηματικά, φυσικη, κλπ.) αλλά δεν μορφώνουν εκπαιδευτικούς. Συνεπώς, η ΜΕ ουσιαστικά υπηρετείται από δασκάλους που δεν έμαθαν πως να κάνουν τη δουλειά τους. Το ταλέντο, η καλή θέληση και αφοσίωση, που δεν αμφισβητούνται για πολλούς, και οι επιμορφώσεις είναι κάτι, αλλά δεν εξαλείφουν το πρόβλημα. Στην πραγματικότητα το πρόβλημα αναπαράγεται και συντηρείται σε όλα τα επίπεδα του συστήματος: Οι σημερινοί ελλειπώς εκπαιδευμένοι καθηγητές είναι οι διευθυντές, οι επιθεωρητές, οι σύμβουλοι του αύριο. Μια θεραπεία υπάρχει για το πρόβλημα αυτό. Η πολιτεία να απαιτήσει και τα πανεπιστήμια να αναπτύξουν ειδικά προπτυχιακά προγράμματα σπουδών για όλους τους κλάδους που διδάσκονται στη ΜΕ. Οι επιμορφώσεις στην υπηρεσία δεν αρκούν. Η επαγγελματική συγκρότηση κτίζεται στο πρώτο πτυχίο.
Ένα σχόλιο για την κριτική σκέψη: Η συζήτηση γι’αυτήν έχει γίνει σαν την αναζήτηση του ιερού δισκοπότηρου της εκπαίδευσης. Η κριτική σκέψη είναι διαφορετική από ηλικία σε ηλικία. Χωρίς ειδικά εκπαιδευμένους εκπαιδευτικούς η κριτική σκέψη δεν μπορεί να καλλιεργηθεί όπως πρέπει για την κάθε ηλικία και το κάθε γνωστικό επίπεδο και ιδιομορφία. Όσο μεγαλύτερη η ανεπάρκεια της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών τόσο πιο στερεότυπη, κατά τους κανόνες και χωρίς φαντασία θα είναι η εκπαίδευση. Επομένως, χωρίς δραστική αναμόρφωση της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών δεν πρόκειται να έχουμε αποτελεσματική καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, όσο κι αν πολλοί λαϊκίζουν γι αυτήν.
Μπορούμε να πετύχουμε όλους αυτούς τους στόχους δια μιας; Συχνά επιχειρούνται εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις. Συνήθως μένουν ημιτελείς και μεταίωρες, παρά το ότι αφήνουν συχνά κάποια χρήσιμα μέτρα, γιατί οι θητείες των υπουργών και των κυβερήσεων είναι πολύ μικρότερες από το χρόνο που απαιτείται για να ολοκληρωθούν. Καμιά μεταρρύθμιση μεγάλης πνοής δεν μπορεί να υλοποιηθεί και να αξιολογηθεί σε χρόνο μικρότερο από μια μαθητική γενιά, δηλαδή 12-13 χρόνια (δηλαδή, από την εισαγωγή κάποιου στην προδημοτική μέχρι την αποφοίτησή του από το Λύκειο). Μπορεί αυτό να επιτευχθεί σε αρχαϊκές δημοκρατίες όπως η δική μας όπου όλα υποτάσσονται στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση και τα εθνικά οράματα είναι θωλά και συγκρουόμενα; Αφήνω την απάντηση σε σας.
Γράφει: Ανδρέας Δημητρίου
