Διαρκώς συζητάμε για τις αδυναμίες της παιδείας μας που αργά η γρήγορα μεταφέρονται στην κοινωνία.
Συχνά αναζητούμε μηχανιστικές λύσεις που στηρίζονται στην επιφάνεια των πραγμάτων παρά στις πραγματικές τους αιτίες. Παράδειγμα είναι η πρόσφατη ψευδαίσθηση του Πρύτανη ότι η επιστροφή στο παλιό γυμνάσιο θα έλυνε ως δια μαγείας τα προβλήματα της παιδείας μας ή η ψευδαίσθηση του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού και των εκπαιδευτικών οργανώσεων ότι ένα νέο ωρολόγιο πρόγραμμα θα έλυνε τα προβλήματα της παραπαίουσας μεταρρύθμισης. Πιο κάτω θα διαγράψω πολύ επιγραμματικά αυτά που θεωρώ ως τα πραγματικά μας προβλήματα. Οι επισημάνσεις αυτές στηρίζονται τόσο στην επιστημονική μου ενασχόληση με τις επιστήμες της μάθησης αλλά και στον αναστοχασμό και την εμπειρία του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού, σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά που έφυγα.
1. Ο προσανατολισμός που πρέπει να έχει η παιδεία μας.
Εδώ συγκρούονται δύο προσανατολισμοί. Η δεξιά (που αυτο-αποκαλείται εθνικόφρων) θέλει το σχολείο μας να μορφώνει Έλληνες για τη διατήρηση της Ελληνικότητας. Η αριστερά τη θέλει να μορφώνει "δημοκρατικούς πολίτες". Στη δική μου σκέψη αυτοί οι δύο προσανατολισμοί μπορούν και θα έπρεπε να συνυπάρχουν. Μπορούμε με συνέπεια να μορφώνουμε τον δημοκρατικό πολίτη που σέβεται ταυτόχρονα τη χώρα του και την ιστορία της, και την έχει ενσωματωμένη στην ταυτότητά του. Δυστυχώς, στην πραγματική πολιτική οι δύο αυτοί στόχοι βρίσκονται διαρκώς σε σύγκρουση, ακυρώνοντας πολλές άλλες συναφείς προσπάθειες εκσυγχρονισμού. Από τη μια, κάθε προσπάθεια μόρφωσης με αναφορά στην πραγματικότητα της χώρας μας ακυρώνεται από τη δεξιά ως αφελληνισμός. Από την άλλη, κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού του συστήματος με την εισαγωγή κριτηρίων αποτελεσματικότητας και λογοδοσίας ακυρώνεται από την αριστερά ως απειλή για τα εργασιακά δικαιώματα του εκπαιδευτικού. Με σκοπό τη διατήρηση παλιών κεκτημένων, ο συνδικαλισμός εδώ παρεισφρύει επιδέξια, είτε αριστερός είτε δεξιός, μετασχηματίζοντας την πολιτική σύγκρουση σε επαγγελματική, και σε πολιτικό κόστος για τα κόμματα που βρίσκονται στο βάθος. Σε ένα πρώτο επίπεδο, το αποτέλεσμα είναι η αδυναμία εκσυγχρονισμού τόσο στο επίπεδο των γενικών προσανατοσλισμών της παιδείας όσο και των καθημερινών λειτουργιών της. Στο τέλος, όμως, το αποτέλεσμα είναι η μόρφωση πολιτών με συγχισμένη ταυτότητα που δεν αγαπούν πραγματικά τον τόπο η το κράτος τους. Οι αντικοινωνικές συμπεριφορές που όλοι κακίζουμε από τα παιδιά μας σήμερα δεν είναι άσχετες με τη σύγχιση αυτή. Αυτές οι συμπεριφορές, κατόπιν, μπορεί να έχουν βαριές συνέπειες όταν αυτοί που τις εκδηλώνουν σήμερα θα αναλάβουν αύριο υπεύθυνες θέσεις ως ενήλικοι.
2. Η κοινωνία της επιείκιας.
Η Ελληνική κοινωνία είναι μια επιεικής κοινωνία. Η παράδοσή μας των τελευταίων αιώνων διαμόρφωσε μια στάση περιορισμένης προσπάθειας με αναφορά σε μεγάλους συλλογικούς στόχους και μια συλλογική ανοχή προς τη στάση αυτή. Δεν είναι της ώρας να αναλυθεί πολιτικά και κοινωνιολογικά το φαινόμενο. Η στάση όμως αυτή συνδυάστηκε με την παιδαγωγική της επιείκιας που επικράτησε στον δυτικό κόσμο στη δεκαετία του 1960 και σε εμάς στη δεκαετία του 1970. Το πιο προφανές σύμπτωμα της κατάστασης αυτής είναι ο πληθωρισμός των βαθμών που δε συνδέονται με την αντίστοιχη γνώση. Έχουμε πολλούς αριστούχους με φτωχές γνώσεις—πράγμα που τόσο ανησύχησε τον Πρύτανη. Όμως το πρόβλημα πάει πολύ πιο πέρα από την παιδεία. Έχει κοινωνικό βάθος που εμποδίζει την αποδοχή των σύγχρονων θέσεων της ψυχολογίας και της παιδαγωγικής που έχουν στραφεί προς στην επανατροφοδότηση της ακρίβειας και την μάθηση της συνεχούς έντασης. Η στροφή αυτή απαιτεί πολλές αλλαγές στην οικογένεια και τους θεσμούς και όχι μόνο στην παιδεία η στη σχολική τάξη. Η παιδαγωγική της ακρίβειας, για την οποία μίλησα σε άλλο άρθρο, πρέπει να αρχίσει από την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών.
3. Ερασιτεχνισμός.
Ως σύγχρονο κράτος έχουμε πολύ σύντομη ιστορία. Μας λείπουν θεσμοί ανάλυσης και επίλυσης προβλημάτων στο ύψος της πολυπλοκότητας της εποχής μας. Περηφανευόμαστε ότι έχουμε πολλούς πτυχιούχους αλλά συνήθως οι αναλύσεις μας και οι λύσεις μας έχουν το επίπεδο του πρώτου πτυχίου. Όχι το επίπεδο του εμπειρογνώμονα. Γι αυτό συχνά οι εμπειρογνώμονες ακυρώνονται ή δεν εισακούονται. Η αδυναμία αυτή υπάρχει τόσο στο κράτος όσο και στα ίδια τα κόμματα που παράγουν την πολιτική που το κράτος καλείται να εφαρμόσει. Το πρόβλημα αυτό έχει επιταθεί έντονα μετά την ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πολυπλοκότητα της εποχής μας ξεπερνάει κατά πολύ. Η οικονομική κρίση που βιώνουμε είναι κατεξοχήν αποτέλεσμα του ερασιτεχνισμού μας—ακόμη και στον τομέα που θεωρούσαμε ως την αφρόκρεμα της κοινωνίας και της οικονομίας μας. Ο ερασιτεχνισμός αυτός υπάρχει και στην παιδεία. Οι μηχανισμοί του Υπουργείου Παιδείας και η στελέχωση των πλείστων υπηρεσιών απέχουν πολύ από τις ανάγκες της παιδείας ενός κράτους της ΕΕ του 21ου αιώνα. Όταν γίνεται λόγος για το πρόβλημα αυτό όλοι αμύνονται, εκτός αν έχουν πρόσκαιρο όφελος από την τροπή της συζήτησης.
Τα πιο πάνω προβλήματα των προσανατολισμών και της επιείκιας, μαζί με το πρόβλημα του ερασιτεχνισμού εξηγούν γιατί είναι τόσο δύσκολο να εφαρμοστεί πολιτική εκσυγχρονισμού μακράς πνοής και μεγάλου βάθους. Αν τα αναγνωρίσουμε έχουμε δυνατότητα να τα διορθώσουμε, φτάνει να θέλουμε.
Γράφει: Ανδρέας Δημητρίου
