Η μεγάλη κρίση που περνά η χώρα μας είναι η ευκαιρία να αντιμετωπίσουμε αποφασιστικά τα μεγάλα και θεμελιώδη προβλήματά μας. Πρώτα όμως πρέπει να τα αναγνωρίσουμε.
Από την ίδρυση της Δημοκρατίας παρατηρούμε διαπλοκές στις δημόσιες συμβάσεις και στις σχέσεις πολιτικών κομμάτων με ΜΜΕ και επιχειρήσεις, βλέπουμε οργανωμένα σύνολα να κερδίζουν υπερβολικά προνόμια σε βάρος των υπολοίπων και διορισμούς με πολιτικά αντί αξιοκρατικά κριτήρια, έχουμε φοροδιαφυγή και ανομία. Υπάρχει διαφθορά στην χώρα και αυτό είναι ένα θεμελιώδες πρόβλημα. Αν το λύσουμε θα ακολουθήσει η λύση πολλών άλλων.
Η διαφθορά ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την κατάσταση της οικονομίας. Η παραοικονομία της Κύπρου –προϊόν της διαφθοράς- εκτιμάται σε σχεδόν 30% του ΑΕΠ. Αυτό σημαίνει απώλειες εσόδων πέραν του 1δις. ευρώ ετησίως. Μόνο η Ελλάδα και το Μεξικό έχουν μεγαλύτερη παραοικονομία μεταξύ των χώρων του ΟΟΣΑ. Η διαφθορά έχει τόση ευθύνη για την οικονομική κρίση όση και τα δημόσια οικονομικά και οι τράπεζες. Μειώνει την ανταγωνιστικότητα, αυξάνει την αβεβαιότητα, φθείρει τον κοινωνικό ιστό, εκτρέφει την απαξίωση της πολιτικής.
Ο Δείκτης Ανταγωνιστικότητας του World Economic Forum μας κατατάσσει μεταξύ 30ης και 50ης θέσης παγκοσμίως στους δείκτες που επιμετρούν την λειτουργία των θεσμών. Είμαστε 48οι στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, 53οι όσο αφορά “favouritism in decisions of government officials” (=ρουσφέτι), 41οι στα “irregular payments and bribes”(=μίζες και λαδώματα), και 39οι στο “diversion of public funds” (=μαζί τα φάγαμε). Από το 1996 υποβαθμιζόμαστε συνεχώς.
Η πρωτοβουλία ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ έχει καταθέσει προτάσεις για δημόσιο διάλογο και λήψη αποφάσεων προς ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του προβλήματος.
- Ισχυρό όπλο κατά της διαφθοράς είναι η διαφάνεια. Στην κατάταξη της Διεθνούς Διαφάνειας κατέχουμε την 30η θέση με βαθμολογία 6.3 από τα 10. Μεταξύ χωρών που βρίσκονται ψηλά στον δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ η κατάταξη μας είναι απαράδεκτη. Χρειάζεται πλήρης διαφάνεια στους τρόπους λειτουργίας του κράτους. Εισηγούμαστε όπως πέραν των όρων που αφορούν συμβόλαια και θέσεις εργασίας να δημοσιεύονται με πλήρη διαφάνεια το πως καθορίζονται οι όροι, από ποιους και πως αξιολογούνται.
- Χρειάζεται εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας. Αρκετές χώρες έχουν καταστήσει αδίκημα την διάπραξη διαφθοράς από νομικά πρόσωπα ή από πολίτες της, ακόμη κι αν αυτό γίνεται εκτός χώρας. Το Anti-bribery Act του Ηνωμένου Βασιλείου και το Foreign Corrupt Practices Act των ΗΠΑ στέλνουν ένα αυστηρό μήνυμα κατά της διαφθοράς προς όλους όσοι επιδιώκουν συναλλαγές με οργανισμούς της χώρας. Αδίκημα αποτελεί ακόμη και η αποτυχία ενός οργανισμού να λάβει μέτρα για πρόληψη της διαφθοράς. Στελέχη εταιρείας φέρουν προσωπική ευθύνη όταν κλείνουν τα μάτια. Εισηγούμαστε όπως το Γραφείο του Γενικού Ελεγκτή της Δημοκρατίας εξουδιοτηθεί να υποβάλει νομοθετικές προτάσεις για καταπολέμηση της διαφθοράς, πλαισιωμένο από νομικούς διεθνούς κύρους και προσόντων.
- Η χρηματοδότηση των κομμάτων είναι αδιαφανής και χρήζει διόρθωσης. Πρέπει να υπάρχει πλήρης πληροφόρηση ενώ για χρηματοδότηση από ιδιώτες και επιχειρήσεις χρειάζονται περιορισμοί. Γιατί, π.χ., επιτρέπουμε σε ξένες εταιρείες να χρηματοδοτούν κυπριακά κόμματα; Η έκθεση GRECO του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Κύπρο που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2011 επικεντρώθηκε στην ποινικοποίηση της διαφθοράς και στην διαφάνεια των οικονομικών των πολιτικών κομμάτων. Επισημαίνει ότι οι αρμόδιες αρχές εμφανίζονται απρόθυμες να εφαρμόσουν τη νομοθεσία και αυτό συνδέεται με την επισήμανση ότι δε έγινε πρόοδος στο θέμα της χρηματοδότησης. Εισηγούμαστε όπως οι εισηγήσεις της έκθεσης GRECO υιοθετηθούν στη νομοθεσία για τα οικονομικά των κομμάτων για πλήρη διαφάνεια, δημοσιοποίηση και έλεγχο.
- Το επιχείρημα ότι οι ημικρατικοί οργανισμοί είναι «βραχίονες του κράτους» χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για κομματοκρατία. Ωστόσο είναι αβάσιμο επιχείρημα. Τέτοιοι οργανισμοί σε πολλές χώρες είναι ιδιωτικές εταιρίες και το δημόσιο συμφέρον διασφαλίζεται μέσω εποπτικών ή ρυθμιστικών αρχών. Οι ρυθμιστικές αρχές πρέπει να έχουν κατοχυρωμένη ανεξαρτησία, αλλά στην Κύπρο υπάρχει τάση για κομματοκρατία ακόμη και σε αυτές. Περαιτέρω οι εποπτικές αρχές εξαρτώνται από τις αποφάσεις πολιτικών προϊσταμένων. Την ανεξαρτησία τους θα διασφαλίζει το Συμβούλιο Χρηστής Διακυβέρνησης όπως εισηγείται η πρόταση της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Εξ’ άλλου υπάρχει γραπτή δέσμευση από το 2003 για υιοθέτηση της πρόταση της ομάδας DeLarosiere για ανεξαρτησία των Εποπτικών Αρχών. Εισηγούμαστε όπως η Βουλή υλοποιήσει τη δέσμευση του κυπριακού κράτους για πλήρη ανεξαρτησία των εποπτικών αρχών.
- Τέλος, η διακριτική ευχέρεια των δημόσιων λειτουργών για να αποφασίζουν δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για διαφθορά. Εισηγούμαστε την διεξαγωγή τυχαίων δειγματοληπτικών ελέγχων ότι εφαρμόζονται οι αρχές διοικητικού δικαίου και ότι η διακριτική ευχέρεια εφαρμόζεται με αμεροληψία και καλή πίστη. Τους ελέγχους μπορεί να διεξάγει ο Επίτροπος Διοικήσεως.
Η συζήτηση στη Βουλή του Περί Πολιτικών Κομμάτων Νόμου του 2011 είναι η ευκαιρία για να υιοθετήσουμε την έκθεση GRECO. H κίνηση Πολίτες Μπροστά υπέβαλε τροπολογίες που συνάδουν με το πνεύμα των εισηγήσεων της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Η οργάνωση Διαφάνεια Κύπρου και το κίνημα ανεξάρτητων πολιτών ΖΥΓΟΣ επίσης υποστηρίζουν παρόμοιες προτάσεις.
Η συνεργασία τους αποτελεί την πρώτη ένδειξη οτι ομάδες πολιτών ενεργοποιούνται αποφασιστικά και συστηματικά. Στο μας είναι να επικρατήσει το μακροχρόνιο κοινό καλό επί των βραχυχρόνιων κομματικών συμφερόντων.
Αναρτήθηκε στο μπλόγκ zenios.wordpress.com
Ο, Σταύρος Α. Ζένιος είναι μέλος του προεδρείου της πρωτοβουλίας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και πρόεδρος των πρυτάνεων των Πανεπιστημίων των Ευρωπαϊκών Πρωτευουσών.
Γράφει: Σταύρος Α. Ζένιος
