(Ώστε νομίζεις…ότι μπορείς να σκέφτεσαι;)
Από τον καιρό που ολοκληρώθηκε η προβολή του θεαματικού τηλεπαιγνιδιού «So you think…you can dance», ο κάθε υγιώς σκεπτόμενος πολίτης δεν έχει πάψει να αναρωτιέται: Τι θα γίνει αν ξεκινήσει ένα νέο τηλεπαιχνίδι με τίτλο “So you think…you can think?” Άραγε θα είναι έτοιμη η κοινωνία να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του;
Δεν θα πρέπει να σηκώσουμε τα χέρια περιμένοντας παθητικά το ενδεχόμενο αυτό! Απεναντίας σηκώνουμε τα μανίκια και ξεκινούμε την προετοιμασία μας. Ένα καλό σημείο εκκίνησης είναι η εξάσκηση στον εντοπισμό ψευδώνυμων συλλογισμών. Ψευδώνυμος συλλογισμός είναι «ένα τεχνικό/λογικό σφάλμα που καθιστά ένα επιχείρημα ανυπόστατο ή μη ισχύον». Προσοχή όμως! Τα επιχειρήματα που εμπεριέχουν ψευδώνυμους συλλογισμούς συχνά φαίνονται πειστικά εκ πρώτης όψεως, οπότε χρειάζεται προσεκτική επισκόπηση για εντοπισμό των λογικών αδυναμιών που κρύβουν.
Ας δούμε λοιπόν μερικούς από τους συχνά χρησιμοποιούμενους ψευδώνυμους συλλογισμούς:
Προσφυγή σε (ψευδο)αυθεντία-Ad verecundiam
Το άτομο Α θεωρείται αυθεντία στον τομέα Ζ
Το άτομο Α κάνει ένα ισχυρισμό Λ αναφορικά με το θέμα Χ
Άρα ο ισχυρισμός Λ ευσταθεί.
Παράδειγμα:
«Δεν είμαι γιατρός, άλλα είμαι σπουδαία ηθοποιός και παίζω στην κορυφαία σειρά “Sex and the village”.Πιστέψτε με, αν θέλετε ένα αποτελεσματικό παυσίπονο, δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το Paparol200X»
Θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα επιφυλακτικοί απέναντι στην κορυφαία ηθοποιό –και ίσως αυθεντία στην ηθοποιία -που προσπαθεί να μας πείσει για ιατρικά θέματα. Το παράδειγμα αυτό μας θυμίζει την προσφιλή τεχνική που χρησιμοποιούν διαφημιστές, έναντι της οποίας, πολύς κόσμος έχει μάθει να είναι κριτικός. Τι γίνεται όμως όταν οδοντίατροι μιλούν για θέματα φυσικού αερίου, μαθηματικοί (που ισχυρίζονται ότι είναι οι εξυπνότεροι στον κόσμο) για σχέδια επίλυσης πολιτικών προβλημάτων και πρώην αγωνιστές για διδακτικά εγχειρίδια; Η γνώμη τους θα έπρεπε να βαραίνει ως γνώμη ειδικού, ή απλά ως γνώμη ενός ανώνυμου πολίτη;
Ένας άλλος ψευδώνυμος συλλογισμός που μπορεί να μας θολώσει τη σκέψη είναι αυτός που αποκαλείται:
Προσφυγή στην παράδοση-Ad antiquitatem
Το Χ είναι παλιό ή παραδοσιακό.
Άρα το Χ είναι σωστό.
Παράδειγμα:
Η θεωρία ότι οι μάγισσες και τα κακά πνεύματα προκαλούν ασθένειες είναι πολύ παλαιότερη από τη θεωρία ότι οι ασθένειες προκαλούνται από μικροοργανισμούς. Άρα η θεωρία σχετικά με τις μάγισσες και τα πνεύματα είναι σωστή.
Εδώ το σφάλμα είναι λίγο πολύ φανερό και εύκολα εντοπίζεται. Πόσο εύκολα όμως ενεργοποιούνται τα αντανακλαστικά μας όταν ακούμε μια δήλωση όπως:
«Η εκκλησία είχε λόγο στην εκπαίδευση από τα παλιά χρόνια, άρα πρέπει να συνεχίσει να διαδραματίζει αυτόν το ρόλο»;
Τελειώνουμε παρουσιάζοντας τον ψευδώνυμο συλλογισμό με το μεγαλύτερο ίσως «λαϊκό έρισμα»:
Προσφυγή στο πλήθος-Ad populum
Πολλά άτομα πιστεύουν το Σ.
Άρα το Σ ισχύει.
Παράδειγμα(Κυπριακή Ύπαιθρος 1969):
Γιώρκος: Μα ιντα πελλάρες λαλείς ότι επήεν κάποιος το φεγγάρι; Αφού αν πάει, εννά δώκει ττάππα κάτω!
Ττοουλής:Γιώρκο, επήεν! Αν θέλεις δκιέβασε καμιάν εφημερίδα να ενημερωθείς.
Γιώρκος:Άκου να δεις, το 76% του χωρκού νομίζει ότι έν επήεν, άρα έν επήεν! Τζε πουννα βάλεις υποψήφιος για μουχτάρης να απολογηθείς, αν θέλεις να σε ψηφίσω!
Στο άνωθι παράδειγμα είναι φανερό ότι ο Γιώρκος είναι εκτός γραμμής, αφού η λογική δεν υποβάλλει ότι το σωστό είναι αυτό που πιστεύουν οι πιο πολλοί.
Αυτά εν ολίγοις! Η μελέτη σας μπορεί να συνεχιστεί διότι υπάρχουν παρά πολλοί τέτοιοι ψευδώνυμοι συλλογισμοί και μπορείτε εύκολα να τους βρείτε σε σχετικούς δικτυοτόπους. Προς το παρόν, επειδή πιθανόν να ξεκινήσει το νέο τηλεπαιχνίδι «So you think…you can think”, και προκειμένου να γίνει μια προκαταρτική επιλογή συμμετεχόντων, παρακαλώ απαντήστε το παρακάτω ερώτημα:
Σε ποια χώρα οι πολιτικοί πουλούν τον ψευδώνυμο συλλογισμό «προσφυγή στο πλήθος» για 9 χρόνια και ο περήφανος λαός τον αγοράζει σχεδόν ανελλιπώς έστω κι αν πρέπει να δανειστεί, μόνο και μόνο για να μην χρειαστεί να εξετάσει το ενδεχόμενο να έχει όντως πάει άνθρωπος στο φεγγάρι;
Γράφει: Μάριος Επαμεινώνδας
