Όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις φαίνεται να λαμβάνει στην ΕΕ το σημαντικότατο ζήτημα της διαφάνειας στο χώρο της πολιτικής και στη σχέση των πολιτών με τις κέντρα λήψεως αποφάσεων, ειδικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Στις ΗΠΑ το φαινόμενο των ομάδων πίεσης - ή λόμπι- είχε πάντα τη σημασία του με εταιρείες, βιομηχανίες και διάφορες ομάδες συμφερόντων να χρησιμοποιούν χρηματοδοτήσεις και δωρεές για να επηρεάσουν τη λήψη αποφάσεων των πολιτικών προσώπων. Το Συμβούλιο της Ευρώπης εξέδωσε μάλιστα έκθεση πριν λίγους μήνες, όπου επισημαίνεται το πέπλο αδιαφάνειας στη χρηματοδότηση των πολιτικών προσώπων στην Αμερική από διάφορους οργανισμούς και κάλεσε τις αρχές να εξασφαλίσουν πλήρη διαφάνεια στον τομέα των δωρεών και των χρηματοδοτήσεων προεκλογικών εκστρατειών. Πράγμα δύσκολο καθώς όλοι γνωρίζουν για τον εκτεταμένο έλεγχο που ασκούν οι μεγάλες εταιρείες και τα ισχυρά συμφέρονται στην αμερικανική πολιτική σκηνή.
Αλλά και στην ΕΕ, και συγκεκριμένα στις Βρυξέλλες, το λόμπι φαίνεται πως ξεφεύγει του ελέγχου στον οποίο θα έπρεπε να υπάγεται. Είναι εκατοντάδες οι οργανώσεις παρούσες που δημιουργήθηκαν και δρουν με σκοπό την υπεράσπιση συμφερόντων και την άσκηση πίεσης στα πολιτικά όργανα ώστε να αποσπαστούν πολιτικές αποφάσεις προς κατοχύρωση των εκάστοτε κάθε φορά συμφερόντων. Και φυσικά, το παιχνίδι παύει να είναι καθαρό, όχι όταν απλά κοινοποιούνται απόψεις και προβάλλονται συμφέροντα, αλλά όταν συγκεκριμένα συμφέροντα βρίσκονται σταθερά στην κορυφή της πυραμίδας και έχουν τη μέγιστη δυνατή επιρροή εις βάρος και δημοκρατικών διαδικασιών αλλά και συλλογικών συμφερόντων. Με λίγα λόγια, όταν οι πολιτικές αποφάσεις εξυπηρετούν ως επί το πλείστον συγκεκριμένα συμφέροντα και τελικά κάποιοι "υπερ-εκπροσωπούνται" και κάποιοι " υπο-εκπροσωπούνται".
Πέρυσι μόλις παραιτήθηκαν δύο Ευρωβουλευτές από τη θέση τους κατόπιν δημοσιεύματος που υποστήριζε ότι χρηματίστηκαν από δημοσιογράφους που τους συστήθηκαν ως λομπίστες του τραπεζικού τομέα, προσφέροντας 100.000 ευρώ έναντι ευνοϊκότερων ρυθμίσεων για το χρηματοπιστωτικό τομέα, ο ένας εξ αυτών κατηγορείται για διαφθορά στην Αυστρία και εκκρεμεί η δίκη του.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μετείχε σε διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη δημιουργία ενός διαδικτυακού "μητρώου διαφάνειας" εκπροσώπων συμφερόντων - λομπίστων- για την "καταχώριση και επίβλεψη οργανώσεων και αυτοαπασχολούμενων ατόμων που συμμετέχουν στη διαμόρφωση και εφαρμογή των πολιτικών της ΕΕ", με στόχο να βελτιωθεί η διαφάνεια. Η εγγραφή στο μητρώο θα παρέμενε προαιρετική μεν, αλλά δεν θα επέτρεπε κάρτες ελευθέρας εισόδου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε περίπτωση που αυτή δεν έχει γίνει. Το εν λόγω μητρώο εγκαθιδρύθηκε το 2011, ωστόσο ένα χρόνο μετά δέχεται ισχυρές κριτικές από οργανώσεις διαφάνειας διατείνοντας πως το μητρώο δίνει ελλιπή εικόνα, αφού πολλές εταιρείες εξακολουθούν να το μποϊκοτάρουν και εντοπίστηκαν τουλάχιστον 120 εταιρείες, κάποιες από τις μεγαλύτερες στον κόσμο, οι οποίες δραστηριοποιούνται μεν στο λόμπι, απουσιάζουν δε από την λίστα. Πρόκειται κυρίως για εταιρείες φαρμακευτικές, πυρηνικής ενέργειας, χρηματοπιστωτικού τομέα, αγρο-επιχειρήσεις και άλλες. Για παράδειγμα από αυτό εξέλιπαν και 60% των εταιρειών που άσκησαν λόμπι για την πολυσυζητημένη συμφωνία ACTA. Καθώς λοιπόν κάποιοι σπρώχνουν ώστε το μητρώο να γίνει υποχρεωτικό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δηλώσει πως θα το επανεξετάσει και αξιολογήσει το 2013.
Και μόλις πριν από λίγες ημέρες το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέληξε σε συμφωνία με την Επιτροπή όσον αφορά μια μακροχρόνια διαμάχη σχετικά με τις ομάδες εμπειρογνωμόνων, ήτοι τις συμβουλευτικές οντότητες που συγκροτεί η Επιτροπή ώστε να τη συμβουλεύουν σχετικά με τη χάραξη πολιτικών και την προπαρασκευή νομοθετικών προτάσεων. Υπάρχουν περίπου 900 τέτοιες ομάδες αυτή τη στιγμή και πέρυσι το Κοινοβούλιο μπλόκαρε μέρος των κονδυλίων τους για το 2012 καθώς θεώρησε πως δεν υπάρχει σε αυτές αρκετή διαφάνεια, παρά το γεγονός ότι χρηματοδοτούνται από το φορολογούμενο και πως θα έπρεπε να λειτουργούν σαν αξιόπιστα συμβουλευτικά όργανα.
Διαφαίνεται επίσης πως κάποιοι λομπίστες επιχειρήσεων στοχεύουν αυτές τις συμβουλευτικές ομάδες προκειμένου να επηρεάσουν τη νομοθετική διαδικασία κατά το νωρίτερο δυνατόν στάδιο. Στο τέλος, οι παρουσίες αυτές κυριαρχούν στα όργανα εμπειρογνωμόνων σε σειρά θεμάτων όπως την περιβαλλοντική ρύπανση και την προστασία των καταναλωτών, οι ομάδες ευρύτερων κοινωνικών ή ανεξάρτητων συμφερόντων υπο-εκπροσωπούνται και το αποτέλεσμα είναι να προκύπτουν νομοθετικές προτάσεις που δεν μπορούν να προστατεύσουν τα ευρύτερα συμφέροντα της κοινωνίας.
Πλέον, η Επιτροπή θα πρέπει να εργαστεί μαζί με το ΕΚ ώστε να εκδοθούν νέες κατευθυντήριες γραμμές που θα λαμβάνουν υπόψη αυτά τα ζητήματα, καθώς είναι αναγκαίο να διασφαλίζεται διαφάνεια και να μην αποτελεί κενό γράμμα ο κώδικας δεοντολογίας για τη διαβούλευση και τη χρήση της εμπειρογνωμοσύνης σύμφωνα με τον οποίο "όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη της κοινωνίας πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν τις απόψεις τους", πως πρέπει να περιοριστεί ο κίνδυνος "οι λαμβάνοντες τις αποφάσεις να λάβουν υπόψη μια μόνο πτυχή του θέματος ή ορισμένες ομάδες να έχουν προνομιούχο πρόσβαση" και πως θα πρέπει να συλλέγεται μια "ποικιλία απόψεων, απόρροια διαφορών ως προς την επιστημονική προσέγγιση, διαφορετικών τύπων εμπειρογνωσίας, διαφορετικών θεσμικών δεσμών".
Γράφει: Κυριάκος Τριανταφυλλίδης
