Το 1935 στις ΗΠΑ άρχισε, μαζί με άλλα προγράμματα στηριξης της Αμερικανικής οικονομίας που είχε περάσει την μεγάλη κρίση του 1929, και το Ομοσπονδιακό Πρόγραμμα θεάτρου (Federal Theatre Project).
Στα πλαίσια του προγράμματος εργοδοτήθηκαν καλλιτέχνες που παρήγαγαν 830 παραστάσεις σε ολόκληρη τη χώρα. Δημιουργήθηκαν πρωτοποριακές παραστάσεις, στηρήχθηκαν σημαντικοί καλλιτέχνες και καινοτόμα ρεύματα, οπως το Αφρο-Αμερικανικό θέατρο και το Ισπανόφωνο θέατρο.
Το πρόγραμμα έκλεισε από το Κογκρέσο το 1939, αφού 81 από τις παραστάσεις του έτυχαν αρνητικής κριτικής, ιδιαίτερα από την Επιτροπη Αντι-Αμερικανικών Δραστηριοτήτων (House Un-American Activities Committee). Η επιτροπή στάθηκε στο έργο «Η εξέγερση των Καστόρων» (The revolt of the Beavers) ως έργο που προάγει τον κομουνισμό. Η υπόθεση του παιδικού αυτού έργου, διηγείτε την ιστορία του κάστορα Oakleaf, που επαναστατεί ενάντια στον Αρχι-Κάστορα που εκμεταλλεύεται τους εργάτες. Το πρόγραμμα έκλεισε αφού δεν μπορούσε να αποδείξει πόσο πατριωτικό, πόσο «αληθινά Αμερικανικό» ήταν.
Εμφανώς το παράδειγμα δεν είναι άσχετο με τις καταστάσεις που ζήσαμε στην ΕΚ κοινότητα τις τελευταίες 10 μέρες, γύρω από την παράσταση «Αντιγόνη» (ΘΟΚ, Εθνικό Θέατρο Ελλάδος, ΚΘΒΕ) στη Σαλαμίνα, και με αυτά που ακολούθησαν, όπου κομματικός αρχηγός απέστειλε επιστολή στον ΓΕ για να ελέγξει τη λογιστική και διαδικαστική νομιμότητα της παράστασης στο αρχαίο θέατρο.
Το φαινόμενο της χρήσης πολιτιστικών εργαλείων στην πολιτική δεν είναι κάτι καινούργιο και έχει ουσιαστικά δύο διαστάσεις, την πολιτιστική και την πολιτειακή:
Η πολιτιστική διάσταση ορίζεται εξ’ολοκλήρου από τη χρήση ενός πολιτιστικού γεγονότος ως πολιτικού εργαλείου. Αφαιρείτε η όποια καλλιτεχνική αξία / προέκταση του έργου, το γεγονός της γόνιμης συνεργασίας τριών ελληνόφωνων θιάσων, η αθρόα προσέλευση και (πιθανή) ταύτιση του ακροατηρίου με την αγωνία της Αντιγόνης, του Κρέοντα, του Αίμωνα και των Θηβαίων, και μετατοπίζεται ολοκληρωτικά η έμφαση στην παράσταση της Σαλαμίνας ως πολιτική δήλωση. Προέκταση είναι φυσικά η απαξίωση των ατόμων, όχι μόνο που παρακολούθησαν, αλλά διοργάνωσαν την παράσταση. Ακόμα και εκεί, η διαδικασία είναι επιλεκτική: η απαξίωση σαρώνει αποκλειστικά το ΘΟΚ, αφού η προσπάθεια εμπλοκής του Ελληνικού στοιχείου στην πολιτική κατακεραύνωση της παράστασης, προκάλεσε την ανευ-προηγουμένου αρνητική αντίδραση της Ελληνικής Κυβέρνησης. Εν είδη γραπτής δήλωσης η Ελληνική κυβέρνηση αποστασιωποιείται ιδεολογικά και διαδικαστικά σε σχέση με το θέμα.
Όταν η προσπάθεια εθνοποίησης της παράστασης δεν ευώδωσε, παρατηρήθηκε στροφή στη δεύτερη διάσταση -
Η πολιτειακή διάσταση χρησιμοποιεί θεσμούς (π.χ. του Γενικού Ελεγκτή) και στάτους (π.χ. κομματάρχη) για να απαιτήσει διαδικασίες που δεν είναι νομότυπες, αλλά επιτρέπωνται στο όνομα του κοινού καλού. Στα πλαίσια της προστασίας των ιδεολογιών που καθορίζουν την ταυτότητα (σύμφωνα πάντα με τους προασπιστές του κοινού καλού), η παράκαμψη του νόμου είναι θεμιτή. Στην περίπτωση της «Αντιγόνης», παρόλο που οι λόγοι άρνησης του ΔΣ του ΘΟΚ επεξηγούνται λεπτομερώς στη δήλωση του ΘΟΚ, η διαδικασία ελέγχου συνεχίζεται, αφού προφανώς τα άτομα που καθοδηγούν τη διαδικασία και η θέση τους, τους επιτρέπει την παράκαμψη διαδικασιών. Άσχετο θεωρείτε ακόμα ότι η ίδια διαδικασία ελέγχου υπήρξε και πέρσι, με κανενα μεμπτο στοιχείο να μην έχει προκύψει ενάντια στον Οργανισμό.
Στα πλαίσια της πολιτείας και των διαδικασιών της, το πόσο ανέχεται μια κοινωνία να παρακάμπτονται οι θεσμοί και κανόνες που η ίδια στηρίζει μέσω της συμμετοχής της σε αυτήν, και κυρίως αφού πληρώνει φόρους για τη συντήρησή της, αντικατοπτρίζει και την ανθεκτικότητα αυτής της κοινωνίας σε λαοπλανίστικες πρακτικές. Πρακτικές που επικαλούνται κάποια (στην περίπτωση αυτή, εθνική) έκτακτη ανάγκη για να παρακαμψθούν κανόνες και διαδικασίες.
Ως κατακλείδα, να σας πληροφορήσω ότι κατά τις δεκαετίες 1930-60, η Επιτροπη Αντι-Αμερικανικών Δραστηριοτήτων (διαλύθηκε το 1975) κατάφερε μέσα από το φοβικό καθεστώς της και τον απλό επικοινωνιακό χαρακτήρα που βασιζόταν στο «όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι κομουνιστής, και συνεπώς εναντίον μας», ‘καθάρισε’ την Αμερικανική showbiz από οποιαδήποτε στοιχεία που δεν ήταν αρκετά Αμερικανικά. Ότι και αν σημαίνει αυτό. Αλλά δεν ήταν ανάγκη να ξέρει ο απλός λαός, ήξεραν οι γερουσιαστές και άλλοι σημαίνοντες πολιτικοί σε θέση ισχύος.
Είναι απλά θλιβερό όταν αυτή είναι η νόρμα.
Γράφει: Ελλάδα Ευαγγέλου
