Το ΑΚΕΛ είναι το πιο ιστορικό κόμμα της Κύπρου, είτε μετρήσει κανείς την ηλικία του από το 1926 (ΚΚΚ) είτε από το 1941.
Τα βασικά χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας του διαμορφώθηκαν τη δεκαετία του 1940 και μετέπειτα. Ένα από αυτά είναι η θεμελίωσή του ως «κόμμα-κοινωνία».
Στις δεκαετίες του 1940 και του ΄50 η επιλογή εκείνη ήταν σχεδόν μονόδρομος. Το ΑΚΕΛ, δίπλα στις διάφορες μετωπικές του οργανώσεις (ΠΕΟ, κ.ά), δημιούργησε παραγωγικές οικονομικές οντότητες αφενός για να ενισχύει τις δράσεις και την επιρροή του, αφετέρου για να προσφέρει φθηνές υπηρεσίες στον κόσμο του. Μέσα από λαϊκά ιατρεία και φαρμακεία, συνεργατικά παντοπωλεία, καφεκοπτεία και οινοβιομηχανίες, αλλά και μέσα από τους σκληρούς αγώνες για διασφάλιση των εργατικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και ωφελημάτων, το ΑΚΕΛ ρίζωσε βαθιά στα πλατιά λαϊκά στρώματα. Οι οικονομικές αυτές δραστηριότητες απέκτησαν άλλη διάσταση μετά την Ανεξαρτησία και μετά την άμεση σύνδεση του κόμματος με την ΕΣΣΔ. Μέσα και από τις σχέσεις που σταδιακά οικοδόμησε με τον πρόεδρο Μακάριο και το κράτος, το ΑΚΕΛ, χωρίς ποτέ να φαίνεται επίσημα ως κόμμα, επεκτάθηκε σχεδόν σε όλο το εύρος της παραγωγικής διαδικασίας του τόπου. Στα χρόνια μάλιστα των «παχιών αγελάδων», το κόμμα έφτασε να είναι, άμεσα ή έμμεσα, ο μεγαλύτερος εργοδότης μετά το κράτος. Σε αυτό ας προστεθεί η τεράστια επιρροή που απέδιδε στο κόμμα η ευχέρειά του να «σπουδάζει» (δωρεάν) χιλιάδες παιδιά στις Ανατολικές χώρες.
Όλα αυτά, βεβαίως, εντάσσονταν και νομιμοποιούνταν στο πλαίσιο μιας ιδεολογικής αντίληψης που επέτρεπε σε ένα κομμουνιστικό κόμμα να λειτουργεί, κατ΄ οικονομία, όπως θα λειτουργούσε σε συνθήκες κομμουνιστικού κράτους. Ως κόμμα-κοινωνία, ως κόμμα-οικονομία, εν τέλει ως κόμμα-κράτος. Στο ίδιο πλαίσιο, η ηγεσία και τα στελέχη του κόμματος όφειλαν να διάγουν προσωπική ζωή όπως άρμοζε σε ένα ορθόδοξο κομμουνιστή. Ο Εζεκίας Παπαϊωάννου, με την ασκητική του ζωή, εξέφρασε όσο κανένας άλλος γενικός γραμματέας αυτό το πρότυπο.
Η διάλυση της ΕΣΣΔ έφερε την πρώτη μεγάλη κρίση στο ΑΚΕΛ. Το κόμμα διαχειρίστηκε με σχετική επάρκεια τον ιδεολογικό κλυδωνισμό, δεν τα κατάφερε όμως το ίδιο αποτελεσματικά στις οικονομικές του δραστηριότητες. Η απώλεια των εύκολων και σίγουρων ανατολικών αγορών, ο άγνωστος κόσμος της ελεύθερης αγοράς και, κυρίως, τα ανεπαρκή στελέχη που διηύθυναν τις εταιρείες ελέω κόμματος, οδηγούσαν προς τον κατήφορο. Η «λυτρωτική» επάνοδος του κόμματος στη θαλπωρή του κράτους από το 2003, μετά από μια «άνυδρη» δεκαετία (1993-2003), ζωντάνεψε τις ελπίδες για ανάκαμψη. Πολύ περισσότερο η κατάληψη της προεδρίας το 2008.
Μόνο που ο Δ. Χριστόφιας δεν είχε το ηθικό ανάστημα του προκατόχου του, ενώ το σύνολο του στελεχιακού δυναμικού, όπως ήταν φυσικό άλλωστε, προσαρμόστηκε στο αξιακό πλαίσιο της νέας εποχής. Τα «βαριά ονόματα» ανέλαβαν από ένα «βιλαέτιο», κομματικό ή/και κρατικό, το οποίο χειρίζονταν με μεγάλο βαθμό ελευθερίας και πάντα με βάση τις (όχι πάντα επαρκείς) ικανότητές τους. Οι εταιρείες οδηγήθηκαν σε χρεοκοπία, η πολιτική διαχείριση του κράτους έπασχε σοβαρά, μέσα στο χάος ορισμένοι (λίγοι) φρόντισαν να λιβανίζουν μαζί με το κόμμα και τα γένια τους. Κι όταν η κρίση έφτασε στο απροχώρητο, όταν δηλαδή η οικονομική κρίση κορυφώθηκε, η «παχιά αγελάδα» πέθανε οριστικά και το κόμμα αναγκάστηκε να απολύσει μαζικά εργαζομένους του, τη νύφη πλήρωσαν (απολύθηκαν) όσοι δεν είχαν σχέση με τα «βαριά ονόματα» και τις «αγίες οικογένειες».
Για όσα περιγράφονται πιο πάνω, η πλατιά βάση του κόμματος, κυρίως τα μη μέλη (που είναι δεκαπλάσια από τα μέλη), έχουν από μικρή ως μηδενική ευθύνη. Η μεγαλύτερη ευθύνη ανήκει στα ηγετικά στελέχη. Το ΑΚΕΛ κάποτε είχε στελέχη που διακινδύνευαν την ίδια τη ζωή τους για τις ιδέες τους, στελέχη που συμμετείχαν σε δράσεις γνωρίζοντας ότι την επομένη θα κατέληγαν στη φυλακή. Και τότε και σήμερα, όμως, είχε ένα μεγάλο έλλειμμα. Την ελευθερία έκφρασης, που είναι αναγκαία ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης. Βαθιά σιωπή, όχι μόνο δημόσια αλλά και εσωκομματικά. Είτε διότι νιώθουν ότι είναι μάταιο να πει κανείς οτιδήποτε, είτε διότι καθείς νοιάζεται για τη βολή του, είτε διότι έπιασε το παραμύθι ότι όποιος μιλά κινδυνεύει να κηρυχθεί εχθρός του κόμματος και του λαού.
Αυτή η βαθιά σιωπή με ενοχλεί περισσότερο και από τα όσα απίστευτα αναδύονται από τις καταθέσεις Μιλτή. Η κουλτούρα της «σιωπής των αμνών» είναι για μένα η πιο αρνητική κληρονομιά της ηγεσίας Χριστόφια στο μεγάλο κόμμα της Αριστεράς στην Κύπρο. Όπως και η άρνησή του να αναλάβει προσωπικά τις ευθύνες που του αναλογούν (κι ακόμη περισσότερες). Τα γράφω φιλικά και με έγνοια και όποιος θέλει ας προβληματιστεί.
Γράφει: Βασίλης Πρωτοπαπάς
