Τον Δεκέμβριο 2007 μου ζητήθηκε –μάλλον μετά από εισήγηση του Παντελή Κούρου- να παρουσιάσω το βιβλίο του Γλαύκου Κληρίδη Ντοκουμέντα μιας εποχής, 1993-2003, στο Πολιτιστικό Ίδρυμα της Ιεράς Μονής Κύκκου.
Φώτο: Δημόσιος εορτασμός των δέκα χρόνων λειτουργίας του Πανεπιστημίου,
παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας Γλαύκου Κληρίδη. Συνεδριακό Κέντρο, 25 Νοεμβρίου 2002.
Η προσεκτική ανάγνωση του βιβλίου, που μου επέβαλε αυτό το απρόσμενο αίτημα του Προέδρου, υπήρξε αποκαλυπτική για τον χαρακτήρα του Γλαύκου Κληρίδη που ως τότε γνώριζα μόνο από περιστασιακές συνομιλίες και την δημόσια εικόνα του.
Τώρα που ο Γλαύκος Κληρίδης στέκεται μπροστά στην αδέκαστη κρίση της Ιστορίας, το βιβλίο αποτελεί τις γραπτές του απαντήσεις στο εξεταστικό δοκίμιο.
Ο συγγραφέας αρχίζει με μια περιγραφή της θέσης των παικτών στη διεθνή πολιτική σκακιέρα. Η προσέγγιση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική. Γνωρίζοντας τη θέση των αξιωματικών και των βασιλιάδων και των πιονιών, αλλά και τη δυναμική που τους έφερε στη θέση τους, μπορεί να αντιληφθεί πλέον το πολιτικό παιγνίδι ως ένας grandmaster. Δεν αναλύει απλώς επιμέρους παίκτες για να αμυνθεί εδώ και να επιτεθεί εκεί, ή να προσφέρει αποσπασματικά ανταλλάγματα, αλλά εποπτεύει ολόκληρη τη σκακιέρα. Αναλύει τις σύνθετες αλληλεπιδράσεις των παικτών, τους συνεχώς μεταβαλλόμενους περιορισμούς και δυνατότητες, αντιλαμβάνεται την αναδυόμενη στρατηγική του παιγνιδιού, αναζητά τις κύριες μεταβλητές μεταξύ των αλληλοσυγκρουόμενων δυνάμεων, αλλά και αναγνωρίζει τους περιορισμούς της δικής του ανάλυσης, τα μυστήρια και τα ενδεχόμενα του παιχνιδιού.
Αυτό ήταν και το χαρακτηριστικό γνώρισμα της πολιτικής του πορείας –αποτελεί μάθημα για πολλούς.
Τον συγγραφέα χαρακτηρίζει ιδιαίτερα έντονο το ανθρώπινο στοιχείο που δεν αποξενώνεται από τη διπλωματική γλώσσα. Για παράδειγμα, η επιστολή προς τον Ραούφ Ντενκτάς μετά τη δολοφονία των Ισαάκ και Σολωμού καταλήγει: «Επειδή δεν είμαι υποκριτής δεν θα μπορούσα να κλείσω την παρούσα με το “Με ειλικρίνεια” γνωρίζοντας ότι η πολιτική “πυροβόλησε για να σκοτώσεις” είναι αποτέλεσμα κοινής απόφασης της δικής σου πλευράς και της Τουρκίας».
Και όταν δηλώνει ότι πρόθεσή του «δεν είναι να καταγράψει τη δική του προσφορά» ή «να κρίνει την πολιτική οποιουδήποτε άλλου προέδρου και άλλης κυβέρνησης, ή τρίτων χωρών, για να καταλογίσει ευθύνες», πράγματι το εννοεί! Η αμερόληπτη παράθεση γεγονότων και αντικειμενικών αναλύσεων είναι εντυπωσιακή. Ακόμη και η περιγραφή των προεδρικών εκλογών του 2003 που έθεσαν τέρμα σε μια πολιτική διαδρομή μισού αιώνα, ή το δημοψήφισμα και το ΟΧΙ, περιγράφονται λες και αφορούν κάποιον τρίτο. Αυτό δεν μπορεί παρά να το σημειώσει κάποιος με θαυμασμό.
Το κύριο μήνυμα της «ρεαλιστικής σχολής σκέψης» αναδεικνύεται με νηφάλια ανάλυση των περιοριστικών συνθηκών που καθιστούν ανέφικτη μια απόλυτα δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος. Πώς μπορεί, για παράδειγμα, ταυτόχρονα να μην τίθενται προϋποθέσεις στις διαπραγματεύσεις και όλα τα θέματα να είναι στο τραπέζι, αλλά και να λαμβάνονται πλήρως υπόψη όλα τα σχετικά ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών; Πώς μπορεί να βρεθεί λύση «αποδεκτή και από τις δύο πλευρές» όπως ζητούν τα περί Κύπρου ψηφίσματα, μέσα από συναινετική διευθέτηση, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ποια πλευρά έχει περισσότερο και ποια λιγότερο δίκαιο;
Αυτά τα επαναλαμβανόμενα ερωτήματα συνθέτουν το σενάριο μιας τραγωδίας που ο Κληρίδης δεν έζησε για να δει το τέλος.
Ο οξυδερκής αναγνώστης θα νιώσει, μαζί με τον πρωταγωνιστή, τις ισχυρές δυνάμεις της διεθνούς πολιτικής, θα δει τα τεράστια γρανάζια της Ιστορίας να γυρίζουν χωρίς να είναι σε θέση να τα σταματήσει, παρατηρεί τους αξιωματικούς και βασιλείς της πολιτικής σκακιέρας να συντάσσονται με τους δικούς τους συσχετισμούς και συμμαχίες.
Η ορθότητα της ανάλυσης δεν κρίνεται πλέον από την πλειοψηφία αλλά από τον χρόνο. Ωστόσο, εμείς που βρισκόμαστε εδώ, και ιδιαίτερα όσοι διαχειρίζονται την τύχη της χώρας, οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι στην περίοδο των μεγάλων κρίσεων που περνά η χώρα μας, δεν έχουμε το δικαίωμα να παραμένουμε ουδέτεροι μπροστά στις μεγάλες αρχές που ανέδειξε ο Γλαύκος Κληρίδης.
• Ότι, δηλαδή, στην ενωμένη Ευρώπη είναι η ενεργός συμμετοχή, η δημιουργική δράση, τα ανοικτά σύνορα της συναίνεσης και της συνεργασίας –και όχι η άμυνα και η περιχαράκωση– που οδηγούν σε επιτυχίες.
• Ότι στη σύγχρονη πολιτική σκακιέρα πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις καταστάσεις όχι στατικά αλλά δυναμικά, να αναλύουμε όχι μόνο τα υπέρ και τα κατά ως έχουν, αλλά και ως μπορούν να εξελιχθούν διαχρονικά μέσα από μια δυναμική προοπτική.
• Ότι οι σύγχρονες κοινωνίες χρειάζονται δημιουργικούς ηγέτες που να είναι σε θέση να εκφράζουν τις ανώτερες και πιο φιλόδοξες κοινές μας αξίες, ενδυναμώνοντας τους πολίτες, οδηγώντας τους στη σύνθεση και στη συναίνεση.
Αυτά είναι τα μηνύματα του προέδρου που σήμερα αποχαιρετούμε, ανεξάρτητα από το αν συμφωνεί ή όχι κάποιος με τις διαχρονικές πολιτικές του θέσεις.
Αναρτήθηκε στο μπλογκ zenios.wordpress.com στις 2 Οκτωβρίου 2013.
Γράφει: Σταύρος Α. Ζένιος
