Για να κατανοήσει κάποιος καλύτερα την πολιτική ψυχολογία που διακρίνει το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και ιδιαίτερα τον Πρωθυπουργό Erdoğan θα πρέπει να παρακολουθήσει το τελευταίο προπαγανδιστικό φιλμάκι του κόμματος με το οποίο έχει κορυφωθεί η προεκλογική εκστρατεία για τις δημοτικές εκλογές στις 30 Μαρτίου 2014.
Ένα φιλμάκι διάρκειας τριών λεπτών που δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από χολιγουντιανές παραγωγές του είδους και που περιγράφει με επαγγελματικό τρόπο το επίκεντρο του προεκλογικού μηνύματος του ΑΚΡ: Η Τουρκία είναι ενώπιον μιας επίθεσης ξένων κέντρων και ο Πρωθυπουργός καλεί το έθνος, τους “πραγματικούς και γνήσιους” πατριώτες να ενωθούν και να αντισταθούν.
Το φιλμάκι αρχίζει με δραματικό τρόπο. Ένας βλοσυρός τύπος (ο εθνικός εχθρός) του οποίου το πρόσωπο δεν αναγνωρίζεται, με καπαρντίνα και μαύρα γάντια προχωρεί προς τον τεράστιο ιστό πάνω στον οποίο ανεμίζει περήφανη η σημαία του έθνους. Με μια μεταλλική λάμα ανοίγει και καταστρέφει το μηχανισμό της σημαίας, με αποτέλεσμα να πέφτει αργά και σταθερά προς το κάτω. Η σκιά της “καταρρέουσας” σημαίας του έθνους τρομοκρατεί, σοκάρει ολόκληρη την κοινωνία. Εκείνη τη στιγμή, ακούγεται η φωνή του Erdoğan καθώς απαγγέλει συγκεκριμένους στοίχους από τον τουρκικό εθνικό ύμνο:
“Φίλε! Μην αφήσεις τους “αχρείους” να μπουν στη χώρα μου, κάνε ασπίδα το κορμί σου, σταμάτα αυτή την ξεδιάντροπη εισβολή. Οι μέρες που ο Θεός υποσχέθηκε να σου προσφέρει θα ξημερώσουν. Ποιός ξέρει, μπορεί αύριο, μπορεί και πιο σύντομα από το αύριο!”.
Στο άκουσμα αυτών των στοίχων, οι Τούρκοι από όλες τις κοινωνικές τάξεις, άνθρωποι διαφορετικών εθνο-θρησκευτικών ταυτοτήτων – η ομοιογενής, αταξική μάζα που συγκροτεί το millet - σταματά ότι κάνει και τρέχει από παντού προς τον τεράστιο ιστό. Φεύγουν από τις δουλειές τους, τα γραφεία, τα σχολεία, την ύπαιθρο και τα πάρκα, πέφτουν στο Βόσπορο και κολυμπούν προς τη σημαία. Ενώνονται γύρω από τον ιστό – το επίκεντρο του millet, το εμβληματικό στήριγμα μιας αδιαφοροποίητης κοινωνίας – σχηματίζοντας μια ανθρώπινη πυραμίδα με στόχο τη σωτηρία της “καταρρέουσας” σημαίας από την ξένη επίθεση. Ο νεαρός που σκαρφαλώνει στο πιο ψηλό σημείο, αρπάζει το σχοινί και πέφτει στο κενό ανυψώνοντας ξανά την τουρκική σημαία. Η πτώση του νέου στο κενό είναι η αυτοθυσία της κοινωνίας ενάντια στους “αχρείους” εισβολείς που θέλουν να καταστρέψουν το μεγάλο κράτος, που θέλουν να σαμποτάρουν “το δρόμο [της Τουρκίας] προς το μεγάλο πολιτισμό”, όπως είναι και το κεντρικό προεκλογικό σύνθημα του ΑΚΡ.
Erdoğan: Ο “οργανικός ηγέτης” του έθνους-millet
Καμιά άλλη φωνή δεν ακούγεται στο εν λόγω φιλμάκι πέραν από αυτήν του Πρωθυπουργού, η οποία λειτουργεί ως κάλεσμα μιας κοινωνίας να αντισταθεί στον εξωτερικό και εσωτερικό εχθρό. Αυτό το δεδομένο δεν είναι τυχαίο. Ο Erdoğan είναι για μια ακόμα φορά – ιδιαίτερα αυτή τη φορά – το πρόσωπο πάνω στο οποίο έχει οικοδομηθεί ολόκληρη η προεκλογική εκστρατεία του ΑΚΡ. Έστω και αν οι εκλογές έχουν την ιδιαιτερότητα που προκύπτει λόγω της τοπικής αυτοδιοίκησης, το ΑΚΡ επιδίωξε από την πρώτη στιγμή να τις μετατρέψει σε ψήφο εμπιστοσύνης προς τον Πρωθυπουργό που είναι και ο κεντρικός στόχος της κοινότητας Gülen στην ενδο-ισλαμική αντιπαράθεση. Όμως πέραν των συγκεκριμένων λεπτομερειών, η προσωπικότητα του Πρωθυπουργού λειτουργεί πλέον στα πλαίσια μιας απόλυτης ηγεμονίας. Ο Erdoğan είναι η προσωποποίηση του millet, είναι η καθολική έκφραση των γνήσιων αξιών του έθνους που για πρώτη φορά στην ιστορία του απέβαλε τις “ξενόφερτες” κεμαλικές τάξεις και που εκφράζει πλέον την εξουσία του μέσα από τα “δικά του” παιδιά.
Ο “πόλεμος” εναντίον του Erdoğan είναι τελικά πόλεμος εναντίον των “γνήσιων παιδιών” του πραγματικού millet, είναι πόλεμος εναντίον των πραγματικών αξιών (π.χ συντηρητισμός, Ισλάμ) της κοινωνίας. Επομένως ο ηγέτης σε αυτή την περίπτωση είναι ο “οργανικός εκπρόσωπος” του έθνους και ο απόλυτος εκφραστής του. Ο δικός του λόγος είναι λόγος εθνικός-θρησκευτικός και συνεπώς ιερός. Ενώ η προσπάθεια φθοράς του είναι “ανίερη” και συνεπώς καταδικαστέα. Στο κάλεσμα του λοιπόν, δεν μπορεί παρά να ξεσηκωθεί ολόκληρη η κοινωνία, μια συλλογική ύπαρξη όμως που “αποβάλλει” όλες τις ταξικές διαφοροποιήσεις, τις δαιμονοποιεί και ενώνεται τόσο στη βάση του ηγέτη, όσο και στη βάση των πνευματικών και πολιτιστικών της αξιών.
Ο νέος “πόλεμος της ανεξαρτησίας”
Καθόλου τυχαία το φιλμάκι προωθεί εκ νέου τις έννοιες της εσωτερικής και εξωτερικής απειλής. Οι έννοιες αυτές εμφανίστηκαν με μεγάλη ένταση ήδη από τις κινητοποιήσεις του Gezi. Τότε οι διαδηλωτές και τα αιτήματά τους αντιμετωπίστηκαν από την κυβέρνηση ΑΚΡ ως “προέκταση” ξένων δυνάμεων που στόχευαν να ανατρέψουν την ισχυροποίηση της Τουρκίας και να επιφέρουν οικονομικά πλήγματα. Με την κορύφωση της αντιπαράθεσης του Erdoğan με τον Gülen, επανήλθε το ίδιο σενάριο με αλλαγή πρωταγωνιστών. Η ισλαμική κοινότητα ήταν “όργανο” ξένων κέντρων. Μάλιστα, το γεγονός ότι ο Gülen έχει καλές σχέσεις τόσο με τις ΗΠΑ όσο και με παράγοντες του Ισραήλ, διευκόλυνε σε μεγάλο βαθμό την προώθηση της εν λόγω ρητορικής από πλευράς του ΑΚΡ. Χαρακτηριστικά, η επαρχιακή επιτροπή του κόμματος στην Κωνσταντινούπολη εξέδωσε πρόσφατα ένα μικρό βιβλιαράκι με τον χαρακτηριστικό τίτλο “Όλοι θα πρέπει να γνωρίζουν αυτές τις πραγματικότητες”. Στο κείμενο αυτό υπογραμμίζεται ότι οι διαδηλώσεις του Gezi και η αποκάλυψη “λεγόμενων σκανδάλων διαφθοράς”, αποτελούν κομμάτια του ίδιου σχεδιασμού που έχει ως στόχο να πλήξει την πολιτική και οικονομική σταθερότητα της Τουρκίας. Πιο συγκεκριμένα όμως, με βάση το εν λόγω βιβλιαράκι, η αστάθεια έχει ως στόχο να εξουδετερώσει τον “μάστορα” της νέας Τουρκίας, τον Recep Tayyip Erdoğan.
Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον λοιπόν, η προσπάθεια του ΑΚΡ να εξουδετερώσει τις νέες εξωτερικές και εσωτερικές απειλές αποχτά νομιμοποίηση. Μάλιστα η πορεία μέχρι και τις εκλογές ονομάστηκε από τον Πρωθυπουργό ως ένας νέος “πόλεμος της ανεξαρτησίας”. Εάν με την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το κίνημα του Mustafa Kemal αντιστάθηκε στις ξένες επιβουλές δημιουργώντας το σύγχρονο τουρκικό κράτος, σήμερα ο Erdoğan καθοδηγεί τον πόλεμο ενάντια σε νέους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς που προσπαθούν να αποσταθεροποιήσουν τη χώρα. Εάν οι δημοκρατικές δυνάμεις της Τουρκίας πάλεψαν για χρόνια ενάντια στο “βαθύ κράτος”, σήμερα οι (θρησκευόμενες) δημοκρατικές δυνάμεις δίνουν τη μάχη τους ενάντια στο “παράλληλο κράτος” της κοινότητας Gülen. Κάτι που αποτέλεσε τελικά και τη βασική ρητορική του ΑΚΡ από το Δεκέμβριο του 2013 μέχρι και σήμερα.
Το ερώτημα είναι οι απώλειες του ΑΚΡ
Η συσπείρωση της μεγάλης συντηρητικής μάζας της Τουρκίας και όλων των εκφράσεων του πολιτικού Ισλάμ, φαίνεται ότι είναι ο μεγάλος στόχος της προεκλογικής του ΑΚΡ. Το κόμμα διαβλέπει ότι μόνο με αυτό τον τρόπο δε θα αφήσει κενά στην ευρύτερη δεξιά που αποτελεί το πλειοψηφικό ρεύμα στην τουρκική κοινωνία. Η σταθεροποίηση των ποσοστών του κόμματος γύρω στο 45%, μπορεί να αφήσει ανοιχτές τις προοπτικές για διεκδίκηση της προεδρίας από τον Erdoğan τον Αύγουστο του 2014, έστω και αν καταγράφονται ήδη αρνητικά δεδομένα για τον ίδιο. Είναι ακριβώς για αυτό το λόγο άλλωστε που για ακόμα μια φορά, οι εκλογές περιστρέφονται γύρω από την προσωπικότητά του. Η ενέργεια και η ηγεμονική του παρουσία, παρά τη φθορά, δείχνουν ότι μπορούν υπό προϋποθέσεις να κρατήσουν ενωμένο τον ισλαμικό χώρο πέραν της κοινότητας Gülen. Πάντως με τον τρόπο που διεξάγεται μέχρι στιγμής η προεκλογική εκστρατεία, το ερώτημα δεν είναι στο πιο κόμμα θα κερδίσει τα μεγαλύτερα ποσοστά, αλλά πόσο θα είναι το μέγεθος των απωλειών του ΑΚΡ, κάτι που θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τα επόμενα βήματα του Πρωθυπουργού.
Η προεκλογική διαφήμιση του ΑΚΡ:
Γράφει: Νίκος Μούδουρος
