Στις 22 Νοεμβρίου 2005, ο Οζγκιέρ Οζγκιούρ άφησε την τελευταία του πνοή.
Η Κύπρος έχασε ένα από τα γνήσια παιδιά της, έστω και αν το ηγεμονικό πλαίσιο και στις δύο κοινότητες εμπόδισε την κατανόηση της απώλειας του ως τέτοιας. Ο Οζγκιέρ Οζγκιούρ παραμένει από τους ελάχιστους Κύπριους πολιτικούς ηγέτες που στις πιο δύσκολες συνθήκες της βίας και του διαχωρισμού, είχε τη διαύγεια, την τόλμη και την ιδεολογική συγκρότηση να αντικρίζει την «ολική Κύπρο», να αντιμετωπίζει το λαό της ως ένα. Δικαιωματικά ο Οζγκιούρ έμεινε γνωστός ως ο «Χότζιας» (Δάσκαλος). Ένας ορισμός που στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα κατακτιέται, δεν παραχωρείται. Μια λέξη που παραπέμπει σαφώς στο σεβασμό που κερδίζεται με τη βαθιά γνώση, την αφοσίωση και τους αγώνες.
Ο Οζγκιέρ Οζγκιούρ γεννήθηκε το 1940 στο χωριό Βρέτσια σε μια φτωχή οικογένεια. Όπως δείχνει η μετέπειτα πορεία, η κοινωνική του προέλευση καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τις ιδεολογικές του αναζητήσεις, αλλά και γενικότερα τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόταν την οργανωμένη πολιτική δράση ως μια αέναη διαδικασία. Ο ίδιος ομολογούσε: «Προέρχομαι από μια εργατική οικογένεια. Όσο και αν ασχοληθείς, όσο και αν προσπαθήσεις, το καθήκον προς τους εργαζόμενους δεν τελειώνει ποτέ».
Σε πολύ νεαρή ηλικία βίωσε τις δυσάρεστες εμπειρίες της μαζικοποίησης της διακοινοτικής, αλλά και της ενδοκοινοτικής βίας στην Κύπρο. Όπως και η πλειοψηφία των Τουρκοκύπριων νεαρών της εποχής εντάχθηκε στη ΤΜΤ, η οποία εκμεταλλευόμενη τη βία ελληνοκυπριακών κύκλων, κατάφερε για ένα διάστημα να συνδυάσει τον παρακρατικό της χαρακτήρα με τη δημιουργία ενός συστήματος δομών προστασίας της κοινότητας. Όμως η ολοκληρωτική επικράτηση της ακροδεξιάς συνέβαλε στην εμφάνιση της «εσωτερικής αντιπολίτευσης», η οποία θα εκφραστεί πιο οργανωμένα κατά την περίοδο 1967-1968, δηλαδή σε μια περίοδο σχετικής «ομαλοποίησης» της διακίνησης από και προς τους θύλακες. Πρωταγωνίστρια δύναμη στην αντιπολίτευση ενάντια στην ηγετική ομάδα της ΤΜΤ ήταν οι Τουρκοκύπριοι εκπαιδευτικοί, όπως ο Αρίφ Χασάν Ταχσίν και ο Οζγκιέρ Οζγκιούρ που τελικά κατέληξαν σε «υποψήφια θύματα» των παρακρατικών δομών.
Την δύσκολη περίοδο 1961-1975, ο Οζγκιούρ υπηρέτησε ως καθηγητής αγγλικών στη μέση εκπαίδευση. Αυτή η θητεία στο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο έμελλε επίσης να επηρεάσει την κοσμοαντίληψη του Δάσκαλου. Το περιβάλλον μέσα στο οποίο εργάστηκε τον βοήθησε να διαμορφώσει μια πολύ συγκεκριμένη ματιά στα κοινωνικά γεγονότα. Μελετώντας τα κείμενα του Οζγκιούρ της συγκεκριμένης περιόδου, μπορεί εύκολα κάποιος να κατανοήσει τις επιλογές του, την «πλευρά» την οποία επέλεξε να εκπροσωπήσει. Σε συνέντευξη του κάποια χρόνια μετά υπογράμμισε: «Όπως γνωρίζετε ο καθηγητής, ο δάσκαλος κάθε μέρα είναι μαζί με τα παιδιά του λαού. Προσπαθώντας να τα αναθρέψει έρχεται αντιμέτωπος με τα δικά τους προβλήματα. Τη στιγμή εκείνη που θα διερωτηθείτε από πού πηγάζουν τα προβλήματα των μαθητών, έχετε ήδη κάνει το σημαντικό βήμα στην πολιτική».
Το 1970, σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο, είχε οργανώσει δραστηριότητες εναντίον της μαζικής απόλυσης εργαζομένων από την αμερικανική μεταλλευτική εταιρεία. Το αντίτιμο ήταν ο αποκλεισμός του από την εκπαίδευση για μια περίοδο και στη συνέχεια η «εσωτερική» εξορία. Παράλληλα όμως ο Οζγκιούρ ήταν ήδη γνωστός για τους προοδευτικούς του προσανατολισμούς. Σε συνθήκες ημιπαρανομίας και καταδίωξης την περίοδο της απόλυτης κυριαρχίας της ΤΜΤ και της τουρκικής πρεσβείας, ο Οζγκιούρ οργάνωσε μυστικές συναντήσεις στο σπίτι του με στόχο την οργανωτική και ιδεολογική ανασυγκρότηση της Αριστεράς εντός της κοινότητας στις νέες συνθήκες του διαχωρισμού. Συνοδοιπόρος του ήταν η γνωστή και ως «γενιά του 68», η αριστερή τουρκοκυπριακή φοιτητική νεολαία στην Τουρκία με την οποία συναποφασίζεται ότι θα πρέπει να συμμετάσχει οργανωμένα στο κεντρώο τότε Ρεπουμπλικανικό Τουρκικό Κόμμα. Η ενσωμάτωση της τουρκοκυπριακής νεολαίας στο κόμμα, σηματοδότησε την έναρξη της αριστερής του στροφής με όλα τα κεντρικά χαρακτηριστικά της τότε τουρκικής αριστεράς. Έτσι για πρώτη φορά μετά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 που χαρακτηρίστηκαν από την εξολόθρευση της Αριστεράς ανάμεσα στην κοινότητα, καταγράφεται και πάλι ένα διαφορετικό ιδεολογικό ρεύμα πέρα και έξω από τα όρια που έθετε η ηγεμονία του εθνικισμού.
Ήδη από το 1975, ο Οζγκιούρ κατάφερε με τη στήριξη της συντεχνίας των καθηγητών να εκλεγεί «βουλευτής» της ιδρυτικής «βουλής» του «Τ/Κ Ομόσπονδου Κράτους». Η λυσσαλέα αντίδραση των κύκλων του Ντενκτάς οδήγησε στην ακύρωση και επανάληψη της ψηφοφορίας, με το αποτέλεσμα όμως να παραμένει το ίδιο. Ο Οζγκιούρ για δεύτερη φορά ήταν ο αντιπρόσωπος των Τουρκοκύπριων καθηγητών. Το περιστατικό τελικά αποδείχτηκε ιστορικής σημασίας. Τον επόμενο χρόνο ο Οζγκιούρ ανέλαβε την προεδρία του Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού Κόμματος, θέση από την οποία υπηρέτησε μέχρι και το 1996 όταν διαφώνησε και αποχώρησε οριστικά.
Κρίνοντας μια ιστορική προσωπικότητα της Κύπρου όπως ήταν ο Οζγκιούρ, μακριά από στερεότυπα «θεοποίησης», το ιστορικό πλαίσιο και η ερμηνεία πρέπει να έχουν καθοριστικό ρόλο. Ο Οζγκιούρ ήταν ένας Κύπριος ηγέτης με λάθη και αδυναμίες που δεν ξεπέρασαν τις αρετές του. Τα πολιτικά λάθη δεν εντάσσονται σε ένα πλαίσιο αλλαγής προσανατολισμών του ιδίου, ούτε ασυνέπειας στην υποστήριξη των παραδοσιακών του θέσεων. Με λίγα λόγια η πορεία του μέχρι τέλους χαρακτηρίζεται κυρίως από τον αμετακίνητο στόχο της επανένωσης του τόπου και του λαού. Πάντοτε ξεχώριζε για τη σταθερότητα με την οποία υπερασπιζόταν τη λύση Ομοσπονδίας. Ακόμα και την περίοδο κατά την οποία συμφώνησε σε συνεργασία με το ντενκτασικό Δημοκρατικό Κόμμα στα μέσα της δεκαετίας του 1990, το έκανε εκτιμώντας (λανθασμένα) ότι θα μπορούσε να επηρεάσει τον τότε Τουρκοκύπριο ηγέτη σε πιο μετριοπαθής θέσεις στο Κυπριακό. Πολύ σύντομα κατανόησε τη λανθασμένη εκτίμηση των πολιτικών και ιδεολογικών ισορροπιών της εποχής. Μάλιστα βρήκε τη δύναμη για αυτοκριτική σε δύο πολύ σημαντικούς άξονες: Ο πρώτος αφορούσε στη κατανόηση της θέσης της κοινότητας του μετά το 1974. Έλεγε χαρακτηριστικά: «το νταβούλι είναι κρεμασμένο στο λαιμό μας, αλλά το ξύλο είναι στα χέρια άλλων». Ο δεύτερος αφορούσε στην πολυσύνθετη πραγματικότητα μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, εξέλιξη που μοιραία επηρέασε και τις αναζητήσεις στην κοινότητά του. Χαρακτηριστικά τα λόγια του Οζγκιούρ: «η ηγετική ομάδα του κόμματος έχασε για τα καλά τον μπούσουλά της… στο όνομα της υπεράσπισης των συμφερόντων του ‘Τουρκοκυπριακού λαού’ ουσιαστικά υπερασπιζόταν την παρούσα κατάσταση».
Ο Οζγκιέρ Οζγκιούρ διακρίθηκε επίσης για τη συνέπεια με την οποία εναντιώθηκε στις παρεμβάσεις της Άγκυρας. Είναι ο πρώτος και ο μοναδικός Τουρκοκύπριος ηγέτης του οποίου το διαβατήριο αφαιρέθηκε και η είσοδος στην Τουρκία επιτρεπόταν μόνο μετά από έγκριση βίζας. Κάτι που ο ίδιος όμως αντιλαμβανόταν ως ένα «τίτλο τιμής» στις δοσμένες συνθήκες. Ο Οζγκιούρ άφησε το θετικό του στίγμα επίσης στην υπόθεση μαζικοποίησης του κινήματος της επαναπροσέγγισης μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Προσπαθούσε πάντα να δίνει το ορθό αντικατοχικό περιεχόμενο έχοντας κατά νου ότι η διατήρηση της διχοτομικής κατάστασης ήταν μια ανοιχτή απειλή για την ύπαρξη της κοινότητας στην Κύπρο. Χαρακτηριστικά ο Οζγκιούρ ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές της προσπάθειας για τη συστηματοποίηση των επαφών Τουρκοκυπριακών και Ελληνοκυπριακών κομμάτων, η οποία ξεκίνησε από το 1989 στη Τσεχοσλοβακία και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Ο Οζγκιούρ άφησε την τελευταία του πνοή μετά από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο, χωρίς να προλάβει τη δικαίωση των οραμάτων του. Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι αποχαιρέτησε τη ζωή με αξιοπρέπεια έχοντας στο πλευρό του την οικογένεια, αλλά και τους συναγωνιστές του Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους. Και όταν ένας ηγέτης όπως ο Οζγκιούρ αποχαιρετά την Κύπρο «μαζί της», έχοντας δηλαδή «όλα τα παιδιά της πατρίδας» στο πλευρό του, δεν μπορεί παρά να σημαίνει ότι στην ιστορία πέρασε δικαιωμένος.
Γράφει: Νίκος Μούδουρος
