Η Κύπρος υπό την απειλή των Δυνάμεων του Άξονα – Απρίλιος 1941. Του Μάριου Σιαμμά

Στις 20 Μάη 1941 θα ξεκινούσε η Μάχη της Κρήτης.

Μετά την γοργή επέλαση των Γερμανικών στρατιωτικών δυνάμεων και την κατάληψη της Ελλάδας, σειρά είχε ένα από τα τελευταία ελεύθερα σημεία της χώρας. Μπροστά στην προοπτική της ήττας αφού η προοπτική συμβατικής στρατιωτικής άμυνας του νησιού ήταν λίγο πολύ καταδικασμένη σε αποτυχία, οι Βρετανοί ενίσχυσαν τις προσπάθειες τους όσο αφορά την προετοιμασία ενός πιθανού επόμενου στόχου. Το όνομα αυτού: Κύπρος. Με ημερομηνία 23 Απριλίου 1941, και μετά από οδηγίες του Βρετανικού συμβουλίου των Αρχηγών των Ενόπλων Δυνάμεων, το Συμβούλιο Προγραμματισμού συνέταξε σχέδιο άμυνας της Κύπρου. 

Αναπόφευκτα, λόγω και της γεωγραφικής ιδιομορφίας της Κύπρου, μία πιθανή επίθεση θα γινόταν κατά βάση   με εναέρια μέσα. Σύμφωνα με πληροφορίες της Βρετανικής κατασκοπείας, ένα τέτοιο σενάριο προετοιμαζόταν εκείνη την περίοδο στα εδάφη της Βουλγαρίας (με Γερμανικά στρατεύματα)  αφού η χώρα εξήλθε από την ουδετερότητα να συντάχθηκε με τις δυνάμεις του Άξονα την 1η Μαρτίου 1941. Υπήρχε η εκτίμηση ότι οι Γερμανοί δε θα θυσίαζαν αεροσκάφη μεταφοράς προσωπικού για την κατάληψη της Κύπρου αφού με την κατάληψη του νησιού επόμενος στόχος θα ήταν η Αίγυπτος που αποτελούσε πολύ πιο σημαντική στρατηγική επιλογή. Συνέπεια αυτών των εκτιμήσεων, ήταν η σκέψη ότι οι Γερμανοί θα προσγείωναν τα αεροπλάνα τους σε τοποθεσίες που θα μπορούσαν να ανεφοδιαστούν και να αποχωρήσουν με την ολοκλήρωση της μεταφοράς στρατού. Το πιο σημαντικό θα ήταν σε τέτοια περίπτωση να προστατευτούν τα αεροδρόμια και πιθανοί χώροι προσγείωσης πάση θυσία. Σε περίπτωση επίθεσης από θαλάσσης με την υποστήριξη του Γερμανικού ναυτικού, οι πιθανότεροι αποβατικοί στόχοι ήταν οι εξής:

1. Αμμόχωστος: Δύο παραλίες Βόρεια και Νότια της πόλης με μία επιπρόσθετη παραλία να βρίσκεται 12 μίλια βορειότερα. 

2. Λάρνακα: Δύο παραλίες, εκ των οποίων η μία βρίσκεται πολύ κοντά το αεροδρόμιο. 

3. Κόλπος της Μόρφου: Περίπου 7 μίλια παραλίας η οποία εκτείνεται βορειοανατολικά  με σημείο έναρξης το Καραβοστάσι που υπάρχει μια σημαντική αποβάθρα. 

Πιθανές παραλίες απόβασης όπως Πόλη Χρυσοχούς, Πάφος και Λεμεσός κρίθηκαν ως απομακρυσμένες πιθανότητες καθώς ήταν απομακρυσμένες από κεντρικά σημεία στρατηγικής σημασίας.   

Τα αεροδρόμια που λειτουργούσαν και θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τις Γερμανικές δυνάμεις ήταν τα εξής: 

1. Λευκωσία: Ένα κυρίως αεροδρόμιο το οποίο ήταν εξοπλισμένο με διάδρομους προσγείωσης και είναι κατάλληλο για προσγείωση επι παντός καιρού και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από σύγχρονα αεροσκάφη.  

2. Λάρνακα: ο διάδρομος προσγείωσης μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μόνο σε καλές καιρικές συνθήκες.  

Υπήρχαν επίσης διάδρομοι επείγουσας προσγείωσης περιορισμένης έκτασης στην Πάφο, στη Λακατάμια, στη Μόρφου, στη Λεμεσό και την Κερύνεια. Υπήρχαν επίσης πρόνοιες για προσγείωση υδροπλάνων σε Αμμόχωστο και Λεμεσό.  

Την περίοδο που συντάχθηκε το παρόν σχέδιο άμυνας του νησιού, οι δυνάμεις που είχαν ως βάση της Κύπρο δεν ήταν αρκετές για να το κρατήσουν ασφαλές απέναντι σε μια πιθανή εισβολή. Τον Απρίλιο του 1941 (με αρκετές διακυμάνσεις – αναφέρεται η δύναμη κατά τη στιγμή της σύνταξης της πρότασης) στο νησί βρίσκονταν:

1 Τάγμα του Βρετανικού Στρατού

1 Τάγμα του Κυπριακού Συντάγματος

1 Τάγμα του Κυπριακού Συντάγματος – υπό δημιουργία –

600 μέλη της Κυπριακής Εθελοντικής Δύναμης

600 ένοπλα μέλη της αστυνομικής δύναμης

Εθελοντές ανιχνευτές πλοίων και αεροπλάνων

2 Πυροβόλα ( 4 ιντσών ) στην Αμμόχωστο

Όπως αναφέρθηκε και προηγούμενα, μια πιθανή επίθεση στην Κύπρο θα βασιζόταν σε αερομεταφερόμενα στρατεύματα με χώρο εκκίνησης τη Ρόδο. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των Βρετανών, οι Γερμανοί μπορούσαν να μεταφέρουν μέχρι 1800 αλεξιπτωτιστές με μία ρίψη και σύμφωνα με τα μέσα που κατείχαν, μπορούσαν να κάνουν μέχρι 2 ρίψεις σε ένα εικοσιτετράωρο. Εάν αποφασιζόταν μια τέτοια επιδρομή, η προειδοποίηση θα ήταν πολύ σύντομη και δε θα άφηνε χρόνο για τα συμμαχικά στρατεύματα να προετοιμαστούν κατάλληλα. Όσο αφορά θαλάσσια μέσα, η εκτίμηση ήταν ότι οι Γερμανοί δε θα επεδίωκαν την αποστολή μεγάλης ναυτικής δύναμης αλλά θα βασίζονταν σε μία μικρή και ευέλικτη δύναμη μεταφοράς τανκ υποστηριζόμενη από μερικά αντιτορπιλικά. Με βάση το ότι ο Βρετανικό στόλος χρειαζόταν 14 ώρες να φτάσει στο βορειοδυτικό μέρος του νησιού, η προειδοποίηση από πιθανές αναγνωριστικές πτήσεις, θα έπρεπε να δοθεί σ’ αυτό το χρονικό διάστημα. Οποιαδήποτε άλλη χρονική συγκυρία, θα έδινε το πάνω χέρι στις Γερμανικές δυνάμεις και καθόλου χρόνο στο Βρετανικό Ναυτικό να ανταποκριθεί άμεσα. Με βάση αυτό το σενάριο, έγιναν σκέψεις για να σταθμεύσουν στην Αλεξάνδρεια σκάφη με πιο σύντομο χρόνο ανταπόκρισης. Μπροστά σε μια πιθανή επίθεση με αυτά τα δεδομένα, και τις πληροφορίες που συνέχιζαν να ρέουν από τις υπηρεσίες πληροφοριών, το νησί δε μπορούσε να είναι ασφαλές. Με τις δυνάμεις που βρίσκονταν την περίοδο αυτή στο νησί, η Κύπρος θα έπεφτε στα χέρια των Γερμανών σε λίγες μέρες, πιθανόν και ώρες. Η επιτροπή που συνέταξε το σχέδιο άμυνας ανέφερε ρητά ότι για να διασφαλιστεί η ασφάλεια της Κύπρου, οι συμμαχικές δυνάμεις θα έπρεπε να ενισχυθούν με ακόμα τουλάχιστον: 1 πυροβολαρχία εδάφους και 2 αντιαεροπορικές πυροβολαρχίες. 

Παρ’ όλη την προετοιμασία που πραγματοποιήθηκε για να αναχαιτιστεί μια πιθανή επιθετική προσπάθεια στο νησί, η Κύπρος παρέμεινε άθικτη και οι δυνάμεις του άξονα δεν επιτέθηκαν με στρατεύματα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η λέξη άθικτη είναι πολύ σχετική. Κατα τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η Κύπρος αντιμετώπισε συνέπειες και είναι λανθασμένη η εντύπωση που επικρατεί ότι επειδή το νησί δεν ενεπλάκηκε αυτό καθεαυτό στις πολεμικές δραστηριότητες, ήταν ξεκομμένο απο την πολεμική προσπάθεια. Περισσότεροι απο 12.000 άντρες αποτέλεσαν το Κυπριακό Σύνταγμα και περισσότεροι απο 4.000 αποτέλεσαν την Κυπριακή Εθελοντική Δύναμη. Το νησί υπέστη βομβαρδισμούς – έστω περιορισμένης έκτασης – απο τους οποίους τόσο πολίτες όσο και μέλη των ενόλπων δυνάμεων έχασαν τη ζωή τους. Επιπλέον αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου, η Κύπρος πέρασε χρόνια πείνας, φτώχειας και εξαθλίωσης. 

Αποτελεί ευτύχημα το γεγονός ότι η Κύπρος δεν αποτέλεσε άμεσο στόχο των Γερμανικών δυνάμεων. Σύμφωνα με αδημοσίευτες συνεντεύξεις τις οποίες κατέχει ο γράφων, μέλη της Κυπριακής Εθελοντικής Δύναμης αναφέρουν ότι η Κύπρος δεν ήταν σε καμία των περιπτώσεων έτοιμη να δεχθεί μια πιθανή επίθεση. Η άμυνα δεν ήταν καθόλου οργανωμένη, επικρατούσε ανοργανωσιά και οι Βρετανοί δεν φαίνονταν ικανοί ούτε ίσως και πρόθυμοι να προστατεύσουν το νησί. Παρ’ ολα αυτά, οι Βρετανικές δυνάμεις φαίνονταν, ή ήθελαν να φαίνονται, έτοιμες να αντιμετωπίσουν μια Γερμανική επίθεση και να αποφύγουν ακόμη μια συντριπτική ήττα όπως αποδείκτηκε η μάχη της Κρήτης.

Γράφει: Μάριος Σιαμμάς