Μπορεί η καταπληκτική πλειοψηφία των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να τάσσονται αναφανδόν υπέρ της ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ, ωστόσο μέχρι στιγμής δεν έγινε οποιαδήποτε σοβαρή μελέτη για τις πιθανές επιπτώσεις που θα έχει μια τέτοια εξέλιξη. Επίσης, με εξαίρεση την Ουγγαρία, καμία άλλη χώρα δεν θεώρησε σκόπιμο να ζητήσει την άποψη των πολιτών της για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Πάντως αρκετοί είναι εκείνοι που θεωρούν ότι τυχόν ένταξη της Ουκρανίας στην Ένωση με τα σημερινά δεδομένα, θα προκαλέσει αρκετούς, οδυνηρούς πονοκεφάλους.
Ψηλό οικονομικό κόστος
Η Ουκρανία, με ΑΕΠ κατά κεφαλήν σημαντικά χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ - το 2025 θα κυμανθεί περίπου στα 4.550 ευρώ τον χρόνο, δηλαδή περίπου 380 ευρώ τον μήνα - θα αποτελούσε αναμφίβολα καθαρό αποδέκτη ευρωπαϊκών κονδυλίων. Σύμφωνα με ανάλυση του οικονομικού think tank Bruegel, η πλήρης ένταξη της χώρας θα μπορούσε να κοστίσει στην ΕΕ περίπου 0,13% του ΑΕΠ ετησίως, ποσό που μεταφράζεται σε 20 σχεδόν δισεκατομμύρια ευρώ! Λίγο πιο συντηρητικές είναι οι προβλέψεις του Ινστιτούτο Jacques Delors, το οποίο εκτιμά ότι το κόστος θα ανέλθει στα 12 δις ετησίως. Τα κονδύλια αυτά θα προέρχονταν κυρίως από τα διαρθρωτικά ταμεία και την Κοινή Αγροτική Πολιτική, προκαλώντας πιθανή ανακατανομή εις βάρος άλλων χωρών-μελών, ιδιαίτερα της Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης. Η οικονομική αλληλεγγύη είναι θεμέλιο της ΕΕ, αλλά η υπερβολική επιβάρυνση μπορεί να προκαλέσει εσωτερικές εντάσεις και πολιτικές αντιδράσεις.
Θεωρείται δεδομένο ότι σε περίπτωση ένταξης, η Ευρωπαϊκή Ένωση θ’ αναλάβει και το μεγαλύτερο βάρος για την ανοικοδόμηση της χώρας. Πόσο θα είναι αυτό; Κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος. Πάντως η επίσημη εκτίμηση για το συνολικό κόστος ανοικοδόμησης της Ουκρανίας που προέρχεται από κοινή έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του ΟΗΕ και της ουκρανικής κυβέρνησης, κάνει λόγο σε 524 δις. (Φλεβάρης 2025). Ενδεχομένως το ποσό αυτό μέχρι το τέλος του 2025 να ξεπεράσει τα 600 δις.
Ανισορροπίες στην αγροτική και βιομηχανική παραγωγή
Η Ουκρανία είναι μία από τις μεγαλύτερες αγροτικές δυνάμεις της Ευρώπης, με χαμηλό κόστος παραγωγής και εκτεταμένες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης. Οι επικριτές της πλήρους ένταξης της χώρας στην Κοινή Αγροτική Πολιτική, υποστηρίζουν ότι η εξέλιξη αυτή θα προκαλέσει σοβαρές αναταράξεις στην ευρωπαϊκή αγορά, πιέζοντας τους αγρότες άλλων χωρών-μελών. Ακόμη και με το σημερινό ειδικό καθεστώς, οι εισαγωγές φθηνότερων ουκρανικών προϊόντων (π.χ. σιτηρά, ζάχαρη, αυγά) οδήγησαν σε πτώση τιμών σε χώρες της ΕΕ όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία. Το εμπορικό έλλειμμα της Πολωνίας με την Ουκρανία στον αγροδιατροφικό τομέα το 2024 έφτασε τα 600 εκατ. ευρώ. Η εικόνα αυτή προκαλεί ήδη μεγάλες αντιδράσεις όχι μόνο ανάμεσα στους αγρότες των γειτονικών χωρών, αλλά και ολόκληρης της ηπείρου. Υπενθυμίζεται ότι οι Γάλλοι αγρότες που βγήκαν στους δρόμους πρόσφατα, εξέφρασαν ανησυχίες για αθέμιτο ανταγωνισμό και πιθανή μείωση των επιδοτήσεων λόγω της μελλοντικής ένταξης της Ουκρανίας. Η συγκεκριμένη χώρα λογικά θα απορροφήσει σημαντικό μέρος των κονδυλίων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ). Αυτό σημαίνει ότι μικρότερες χώρες όπως η Κύπρος ενδέχεται να δουν αναλογική μείωση των επιδοτήσεων, ειδικά σε τομείς όπως οι μικροκαλλιέργειες και η κτηνοτροφία. Σημειώνεται ότι η Κύπρος εισάγει ήδη σιτηρά και ζωοτροφές από την Ουκρανία. Η πλήρης ένταξη θα μπορούσε να εντείνει τον ανταγωνισμό και να πιέσει τις τιμές για τους τοπικούς παραγωγούς.
Παρόμοιες ανησυχίες υπάρχουν και για τη βιομηχανία, καθώς οι χαμηλότερες εργασιακές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές της Ουκρανίας ενδέχεται να δημιουργήσουν αθέμιτο ανταγωνισμό. Η ΕΕ θα πρέπει να εξετάσει προσεκτικά τις επιπτώσεις στην εσωτερική αγορά και να διασφαλίσει δίκαιους όρους για όλους τους παραγωγούς.
Θεσμικές αδυναμίες και διαφθορά
Παρά τις μεταρρυθμίσεις που έχουν υλοποιηθεί τα τελευταία χρόνια, η Ουκρανία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα διαφθοράς και αδύναμων θεσμών. Ο δείκτης αντίληψης της διαφθοράς της Transparency International κατατάσσει την Ουκρανία σε χαμηλές θέσεις, ενώ η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης παραμένει περιορισμένη. Συγκεκριμένα για το έτος 2024, η Ουκρανία συγκέντρωσε 22 βαθμούς σε κλίμακα από 0 (υψηλή διαφθορά) έως 100 (καθαρότητα), καταλαμβάνοντας την 154η θέση παγκοσμίως ανάμεσα σε 180 χώρες! Η ένταξη μιας χώρας με τέτοια χαρακτηριστικά ενδέχεται να υπονομεύσει την αξιοπιστία της ΕΕ ως θεσμικού οικοδομήματος που βασίζεται στο κράτος δικαίου. Επιπλέον, δημιουργείται ο κίνδυνος να χαλαρώσουν τα κριτήρια ένταξης, με αρνητικές συνέπειες για τη συνοχή και την ποιότητα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Γεωπολιτική αστάθεια και κίνδυνοι ασφάλειας
Η Ουκρανία βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Ρωσία, γεγονός που καθιστά την ένταξή της στην ΕΕ εξαιρετικά περίπλοκη. Η ΕΕ δεν είναι στρατιωτική συμμαχία, αλλά η πολιτική της διεύρυνσης έχει σαφείς γεωπολιτικές προεκτάσεις. Η ένταξη της Ουκρανίας θα μπορούσε να θεωρηθεί από τη Ρωσία ως ευθεία πρόκληση, εντείνοντας τις εντάσεις και ενδεχομένως εμπλέκοντας την ΕΕ σε συγκρούσεις που δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί αποτελεσματικά. Η στρατηγική σταθερότητα της Ευρώπης θα μπορούσε να διαταραχθεί, με απρόβλεπτες συνέπειες για την ασφάλεια και την εξωτερική πολιτική της Ένωσης.
Μεταναστευτικές πιέσεις και κοινωνικές εντάσεις
Η ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων αποτελεί θεμελιώδη αρχή της ΕΕ. Ωστόσο, η ένταξη της Ουκρανίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε μαζική μετανάστευση προς πιο ανεπτυγμένα κράτη-μέλη, ιδιαίτερα αν η οικονομική κατάσταση της χώρας παραμείνει εύθραυστη. Η εμπειρία από προηγούμενες διευρύνσεις δείχνει ότι τέτοιες μετακινήσεις πληθυσμών μπορούν να προκαλέσουν κοινωνικές εντάσεις, να ενισχύσουν ξενοφοβικές ρητορικές και να τροφοδοτήσουν λαϊκίστικα κινήματα. Η ΕΕ θα πρέπει να προετοιμαστεί για την κοινωνική ένταξη εκατομμυρίων νέων πολιτών, κάτι που απαιτεί πόρους, σχεδιασμό και πολιτική βούληση.
Διεύρυνση χωρίς εμβάθυνση
Η ένταξη μιας τόσο μεγάλης και σύνθετης χώρας ενδέχεται να επιβραδύνει ή να παρεμποδίσει την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η ΕΕ βρίσκεται ήδη αντιμέτωπη με προκλήσεις όπως η πράσινη μετάβαση, η ψηφιακή ενοποίηση και η στρατηγική αυτονομία. Η απορρόφηση της Ουκρανίας θα απαιτήσει τεράστιους πόρους και πολιτική ενέργεια, αποπροσανατολίζοντας την Ένωση από άλλες στρατηγικές προτεραιότητες. Η ισορροπία μεταξύ διεύρυνσης και εμβάθυνσης είναι λεπτή και η ένταξη της Ουκρανίας την καθιστά ακόμη πιο εύθραυστη.
Η ανάγκη για δημοκρατική νομιμοποίηση
Πέρα από τις τεχνικές και γεωπολιτικές παραμέτρους, τίθεται ένα θεμελιώδες ζήτημα: έχουν οι πολίτες της ΕΕ λόγο σε αυτή την απόφαση; Η ένταξη μιας χώρας όπως η Ουκρανία δεν είναι μια απλή διεύρυνση. Είναι μια βαθιά πολιτική και στρατηγική επιλογή που θα επηρεάσει το μέλλον της Ένωσης για δεκαετίες. Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάγκη για δημοκρατική νομιμοποίηση είναι επιτακτική. Είτε μέσω ευρωπαϊκής διαβούλευσης, είτε ακόμη και μέσω δημοψηφισμάτων σε εθνικό επίπεδο, οι πολίτες των κρατών-μελών πρέπει να έχουν φωνή. Η ΕΕ δεν μπορεί να προχωρήσει σε τόσο κρίσιμες αποφάσεις χωρίς τη συναίνεση των κοινωνιών της. Η απουσία διαλόγου ενδέχεται να ενισχύσει τον ευρωσκεπτικισμό και να υπονομεύσει τη νομιμοποίηση του ίδιου του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Στο τέλος της ημέρας, η ΕΕ είναι το σύνολο των πολιτών της και ως εκ τούτου τέτοιας εμβέλειας αποφάσεις δεν είναι δυνατόν να παίρνονται από τους γραφειοκράτες και τους ψηλά ιστάμενους αξιωματούχους της Ένωσης, αλλά από τους λαούς των χωρών – μελών.
Ω.
