«Ουχ εύδει ποιμήν», έλεγαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Δεν κοιμάται ο βοσκός διότι φοβάται για το κοπάδι του. Έχει αίσθηση ευθύνης.
Αλήθεια, πόσοι από εμάς δεν προσπάθησαν έστω για μία φορά να την αποποιηθούν, ή καλύτερα, πόσοι από εμάς την ανέλαβαν έστω για μία φορά; «Ο άνθρωπος είναι απόλυτα ελεύθερος και γι’ αυτό είναι απόλυτα υπεύθυνος», είπε ο Γάλλος συγγραφέας Ζαν-Πωλ Σαρτρ και πρώτιστα διερωτώμαι αν είναι όντως απόλυτα ελεύθερος. Ίσως αν ήταν, να ήταν και απόλυτα υπεύθυνος.
Μια κοινωνία, η οποία μεταφράζει την παραδοχή λαθών και την ανάληψη ευθυνών ως αποτυχία, μας οδήγησε σε ένα κόσμο αλάθευτο, ανεπίληπτο και αναμάρτητο. Κατά τ’ άλλα, ζούμε στο σήμερα, πλάι σε αυτό τον κόσμο που προανέφερα, και απορώ γιατί δεν είναι όλα τέλεια... Εγώ πάντως, νίπτω τας χείρας μου. Φράση - στάση ζωής για πολλούς.
Οι περισσότεροι θα κρυφτούν πίσω από τις λέξεις, πίσω από άλλους. Μα είναι αυτό ο απόλυτα ελεύθερος άνθρωπος; Την απάντηση έρχεται να δώσει ο Αυστριακός ψυχίατρος Ζίγκμουντ Φρόυντ, «Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν πραγματικά ελευθερία, επειδή η ελευθερία προϋποθέτει ανάληψη ευθύνης, και οι περισσότεροι άνθρωποι τρέμουν την ανάληψη ευθύνης».
Αναμφιβόλως, όταν είσαι πραγματικά ελεύθερος, δεν φοβάσαι την ανάληψη ευθύνης. Επιδεικνύεις θέληση να είσαι πρώτιστα υπεύθυνος απέναντι στον εαυτό σου. Και κάπως έτσι λοιπόν, η φαινομενικά αριστοτεχνική κοινωνία μας, με τα άσφαλτα της μέλη, δημιούργησε ευθυνόφοβους ηγέτες, οι οποίοι ηρωοποιήθηκαν για λόγους καθωσπρεπισμού, ασχέτως εάν ποτέ τους δεν έκαμαν αυτοκριτική, ούτε όταν η ίδια η συνείδηση τους το κάλεσε.
Μ' αυτά και μ' αυτά, αναρωτιέμαι, τις πταίει; Μήπως, φταίω εγώ; Μήπως εσύ; Ίσως έτσι μεγαλώσαμε. Ασπάζονται όλοι, σχεδόν, το γεγονός ότι ουδείς είναι αλάθητος, μα επί τῆς πράξεως, το αντικρούουν. Εν ονόματι της ανθρώπινης ματαιοδοξίας, έγιναν τα χειρότερα εγκλήματα. Εγκλήματα που σήμερα πληρώνουν και θα πληρώνουν γενιές ανθρώπων. Δεν ξέρω εάν είμαστε άμοιροι ευθυνών, ο καθένας μπορεί να προβληματιστεί και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Δυστυχώς όμως, λίγοι μπορούν να προβληματιστούν όντας απόλυτα ελεύθεροι άνθρωποι. Ίσως γι’ αυτό ακόμη να εξυμνούνται οι ευθυνόφοβοι.
Η προτίμηση μας στην ανούσια συλλογική ενοχή αντί για μιας ουσιαστικής ατομικής ευθύνης, δεν οδηγεί πουθενά, παρά στην επικρότηση και συνέχιση της ευθυνοφοβικής κατάστασης. Και τι γίνεται με το χρέος ευθύνης που έχουμε στις μεταγενέστερες γενιές; Δεν υπάρχει πια η ηθική για να σκεφτεί κανείς κάτι τέτοιο. Όλοι υπήρξαν μεγάλοι ηγέτες.
Νιώθοντας σιγουριά για το κοπάδι του, ο βοσκός αποκοιμήθηκε... όταν ξύπνησε ήταν ήδη πολύ αργά. Ο λύκος φρόντισε για αυτό. Μα δεν έφταιγεν ο ίδιος... Τόσος ήτανε, θα έλεγε κι ο Μανώλης Αναγνωστάκης.
Γράφει: Φρίξος Νικολάου
