Η μεσογειακή φώκια, Monachus monachus, είναι το πιο σπάνιο είδος φώκιας από τα 33 είδη που υπάρχουν στον κόσμο. Είναι μάλιστα το νούμερο 1 απειλούμενο θαλάσσιο θηλαστικό στην Ευρώπη! Από την αρχαιότητα φαίνεται να ζούσε σε μεγάλες αποικίες κατά μήκος ολόκληρης της Μεσογείου, ενώ σήμερα έχουν απομείνει μόνο 700 άτομα περίπου. Τα μισά από αυτά ζουν στη θαλάσσια περιοχή της Ελλάδας, ενώ στην Κύπρο υπάρχουν γύρω στα 20 άτομα.
Ήξερες ότι…
Αν και η επιστημονική της ονομασία, Monachus monachus, μπορεί να παραπέμπει στη μοναχικότητα, το όνομά της στην πραγματικότητα το οφείλει στις χαρακτηριστικές δίπλες που κάνει ο λαιμός της και θυμίζουν το ράσο των καπουτσίνων μοναχών.
Η φώκια Monachus monachus τρέφεται με ψάρια, ενώ αγαπημένη της τροφή είναι τα χταπόδια. Μια ενήλικη φώκια καταναλώνει τροφή αντίστοιχη στο 5-10% του βάρους της ημερησίως. Μπορεί να καταδυθεί σε βάθος μέχρι και 200 μέτρων, ενώ έχει την ικανότητα να καλύψει κολυμπώντας μεγάλες αποστάσεις σε μικρό χρονικό διάστημα. Αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα είδη φώκιας στον κόσμο, με μήκος που ανέρχεται γύρω στα 2,5 μέτρα και ζυγίζει περίπου 300 κιλά.
Τα ενήλικα αρσενικά είναι λίγο μεγαλύτερα από τα θηλυκά. Τα δύο φύλα, παρουσιάζουν διαφορές στον χρωματισμό του τριχώματός τους: τα αρσενικά είναι σκούρα γκρι ή μαύρα με μεγάλη άσπρη κηλίδα στην κοιλιά, ενώ τα θηλυκά είναι καφέ ή γκρι με έντονή εμφάνιση από γδαρσίματα στην πλάτη. Οι νεογέννητες φώκιες, γεννιόνται με έντονη μαύρη γούνα, την οποία αποβάλουν στον ένα μήνα από τη γέννηση.
Τον μεγαλύτερο χρόνο ζωής της η μεσογειακή φώκια τον περνά στο θαλάσσιο περιβάλλον. Περνά όμως και χρόνο στη ξηρά, τόσο για ανάπαυση, όσο και για να γεννήσει και να γαλουχήσει τα μικρά της για 3-4 μήνες μετά τη γέννησή τους. Όταν είναι στη ξηρά προτιμά βραχώδεις και δυσπρόσιτες ακτές και θαλάσσια σπήλαια και της αρέσει η απομόνωση και η ησυχία. Είναι λοιπόν σημαντική η προστασία των περιοχών στις οποίες συχνάζει.
Ποια μέτρα λαμβάνονται για την προστασία της μεσογειακής φώκιας;
Η μεσογειακή φώκια προστατεύεται τόσο από εθνική νομοθεσία και κανονισμούς, όσο και από Κοινοτικές Οδηγίες και Πρωτόκολλα.
Το Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών (ΤΑΘΕ) είναι το άμεσα υπεύθυνο κυβερνητικό τμήμα για την προστασία της Monachus monachus στην Κύπρο. Στη χώρα μας εφαρμόζεται πρόγραμμα παρακολούθησης από το 2010 με επισκέψεις στις θαλάσσιες σπηλιές, σημειώνοντας την παρουσία ή απουσία φώκιας, καθώς και τυχόν σημάδια χρήσης της σπηλιάς από φώκιες (π.χ. ίχνη, περιττώματα, χαρακτηριστική έντονη μυρωδιά κλπ), αλλά και τοποθέτηση φωτοπαγίδων. Επιπρόσθετα, διατηρείται βάση δεδομένων στο ΤΑΘΕ, στην οποία σημειώνονται θεάσεις της φώκιας γύρω από το νησί.
Η Ομάδα Παρακολούθησης της μεσογειακής φώκιας κατέγραψε όλα τα καταφύγια που χρησιμοποιεί το είδος σε όλο το εύρος της Κυπριακής ακτογραμμής και με τη βοήθεια ειδικού εξοπλισμού, η παρακολούθηση γίνεται σε 24ωρη βάση. Η επιβεβαίωση της αναπαραγωγικής δραστηριότητας της μεσογειακής φώκιας στην Κύπρο έγινε το 2011. Από το 2015 και έπειτα η αναπαραγωγική δραστηριότητα είναι πλέον σχεδόν ετήσια.
Η μεσογειακή φώκια πάντα αποτελούσε στοιχείο της βιοποικιλότητας της Κύπρου. Από τη δεκαετία όμως του 1960 και μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 2010, οι εμφανίσεις του είδους ήταν σπάνιες, ενώ δεν υπήρχε καμία ένδειξη για αναπαραγωγική δραστηριότητα. Από το 2011 και μετά φαίνεται ότι το είδος ανακάμπτει στις Κυπριακές θάλασσες και έχει πλέον δημιουργήσει έναν τοπικό, μικρό μεν, αλλά αναπαραγόμενο πληθυσμό.
Ποιες απειλές δέχεται η μεσογειακή φώκια;
Οι κύριες απειλές για τη μεσογειακή φώκια στην Κύπρο είναι η απώλεια και η υποβάθμιση του βιοτόπου στον οποίο ζει, η αστικοποίηση των αμέσως γειτονικών περιοχών, και οι τουριστικές πιέσεις μέσω διαφόρων δραστηριοτήτων αναψυχής. Επιπρόσθετα η υπεραλίευση είναι ακόμη ένας παράγοντας που επηρεάζει αρνητικά το είδος, αφού οδηγεί στη μείωση της τροφής της μεσογειακής φώκιας. Επιπλέον, μία ακόμη σημαντική απειλή για το είδος – σε όλη του τη γεωγραφική εξάπλωση - είναι η τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία.
Τι κάνω αν δω φώκια;
Οι φώκιες γεννούν τα μικρά τους μεταξύ Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου στα θαλάσσια σπήλαια, μετά από 10 μήνες κυοφορίας. Οι μητέρες συχνά αφήνουν τα μικρά τους στη σπηλιά όταν αναζητούν τροφή.
Η ανθρώπινη παρενόχληση αποτελεί μια από τις κύριες αιτίες εγκατάλειψης των νεογέννητων φωκιών από τις μητέρες τους και της εγκατάλειψης του ασφαλούς καταφυγίου από τις μητέρες. Γι’ αυτό όταν συναντούμε τις μεσογειακές φώκιες στη θάλασσα ή σε θαλάσσια σπήλαια:
- Αποφεύγουμε τις απότομες κινήσεις,
- Τις θαυμάζουμε από απόσταση και με ηρεμία
- Αν θα τις φωτογραφίσουμε, το κάνουμε χωρίς φλας
- Ποτέ δεν τις ταΐζουμε,
- Απομακρυνόμαστε από το σπήλαιο για να μην τις παρενοχλήσουμε και
- Ενημερώνουμε το ΤΑΘΕ.
Πώς το έργο Πανδώτειρα βοηθά την προστασία της μεσογειακής φώκιας
Το Πανδώτειρα είναι ένα δεκαετές έργο, το οποίο συγχρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα LIFE της ΕΕ. Τελικός στόχος του έργου είναι να γίνει το δίκτυο Natura 2000 πιο αποτελεσματικό, λειτουργικό και βιώσιμο.
Στο πλαίσιο του έργου θα ληφθούν μέτρα για τον μετριασμό των απειλών που δέχονται οι μεσογειακές φώκιες αλλά και άλλοι θαλάσσιοι οργανισμοί, όπως τα κητώδη και οι θαλάσσιες χελώνες, κυρίως από τις αλλαγές στο φυσικό τους περιβάλλον που προκαλεί η κλιματική αλλαγή και οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες.
Μάθε περισσότερα για το έργο Πανδώτειρα εδώ.
Συγγραφή: Μελίνα Μάρκου (Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών)
