Είναι άραγε ιδανικός ο νέος αυτός κόσμος που αποκτήσαμε μέσω της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια; Έχουν όλες οι ηλικιακές ομάδες την ικανότητα να διαχειριστούν αυτή την αλόγιστη χρήση του διαδικτύου και να μην οδηγηθούν στην κατάχρηση; Πως επιδρά στην ψυχική δομή και στην διαμόρφωση της ταυτότητας των νέων η χωρίς κριτική ματιά χρήση των κοινωνικών δικτύων; Είναι ασφαλής χώρος τα social media για την νέα γενιά;
Της Μαρίας Νότη
Ένα σωρό αναπάντητα ερωτήματα γεννά η εικόνα μιας οικογένειας σε μια τυπική έξοδο για φαγητό. Ο πατέρας η μητέρα και τα τρία παιδιά ηλικίας 5, 10, και 17 ετών. Περιμένοντας το φαγητό να σερβιριστεί όλοι έχουν βυθιστεί μέσα στην εικονική πραγματικότητα της Google. Η μητέρα τσεκάρει το Facebook, τα μικρότερα παιδιά βλέπουν βίντεο στο Youtube, ο πατέρας παρακολουθεί τις εξελίξεις στο Twitter, η έφηβη κόρη είναι στο Tik Tok…. Αυτή είναι η νέα οικογένεια του 21ου αιώνα, η οικογένεια των Social Media.
Ανησυχητικά ποσοστά
Όλα αυτά τα ερωτήματα ζητούν απάντηση καθώς τα τελευταία χρόνια η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παρουσίασε ραγδαία αύξηση και είναι πλέον αδιαμφισβήτητο πως διανύουμε την εποχή της οικουμενικής ψηφιακής πολιτείας με τα social media να έχουν πάνω από 1 δισεκατομμύριο χρήστες παγκοσμίως. Πρόσφατες έρευνες της Eurostat, μας δείχνουν πως τo 88% των ατόμων ηλικίας 16-74 ετών χρησιμοποιούν το διαδίκτυο καθημερινά. Τα ποσοστά των χρηστών κυμαίνονται από 70% στην Βουλγαρία έως 99% στη Δανία, ενώ στην Κύπρο το ποσοστό αυτό ήταν 91% επί του γενικού πληθυσμού. Το πιο ανησυχητικό όμως είναι πως το 98% των χρηστών για την Κύπρο ήταν ηλικίας 16-24.
Για το θέμα αυτό μας παραχώρησε συνέντευξη, η εκπαιδευτικός και κοινωνική ψυχολόγος, Μίνα Κλεάνθους, η οποία μας επεσήμανε πως: «ο εθισμός στο διαδίκτυο αποτελεί υπαρκτό φαινόμενο στην κοινωνία μας και έχει ως συνέπεια ο εξαρτημένος να παρουσιάζει ψυχικές διαταραχές, όπως χαμηλό βαθμό αυτοεκτίμησης, αίσθηση μοναξιάς, έλλειψη κοινωνικής συμπεριφοράς και αλλαγή της προσωπικότητάς του».
- Θεωρείτε πως η χρήση των κοινωνικών δικτύων συνιστά πρόβλημα;
- Το πρόβλημα δεν είναι στη χρήση αλλά στην κατάχρηση. Η ιδιαιτερότητα των κοινωνικών δικτύων έγκειται στο ότι στηρίζονται στην εξ αποστάσεως επικοινωνία, στην εικονική πραγματικότητα δεν υπάρχει φυσική παρουσία. Όμως αυτή η ανέπαφη επικοινωνία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού όλου του πλανήτη και επηρεάζει την ψυχική δομή και τη διαμόρφωση της ταυτότητας μας. Ειδικά οι νέες γενιές γεννιούνται σε ένα ήδη διαμορφωμένο περιβάλλον, αυτό των ψηφιακών κοινωνικών δικτύων.
Στην προσπάθειά της να μας εξηγήσει το φαινόμενο με επιστημονικούς όρους η κυρία Κλεάνθους έκανε αναφορά στο σύνδρομο που προσβάλλει ένα μεγάλο ποσοστό χρηστών συνήθως νεαρής ηλικίας.
«Εδώ και κάποια χρόνια έχει παρουσιαστεί το σύνδρομο FoMo (fear of missing out). Με τον όρο αυτό εννοούμε τον φόβο να μην χάσουμε ο,τιδήποτε συμβαίνει. Πιο συγκεκριμένα οι χρήστες των κοινωνικών δικτύων διακατέχονται από ένα διαρκές άγχος ή μια λύπη ότι κάποιος άλλος ζει μια συναρπαστική εμπειρία, από την οποία απουσιάζουν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να θέλουν να παραμένουν διαρκώς online, για να μαθαίνουν ανά πάσα στιγμή τι κάνουν οι άλλοι. Αυτό σε συνάρτηση με την έλλειψη κοινωνικοποίησης φορτώνει το άτομο με άγχος και του δημιουργεί την έμμονη ιδέα πως τα πράγματα θα μπορούσαν να ήταν διαφορετικά».
Η Μίνα Κλεάνθους επισημαίνει ακόμη ότι είναι πολλές οι περιπτώσεις όπου τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έδωσαν κίνητρο για εγκληματικές πράξεις ανάμεσα σε ζευγάρια, φίλους, ακόμα και οικογένειες. Τα κοινωνικά δίκτυα προσθέτει, «φιλοξενούν όχι μόνο τον καλό μας εαυτό αλλά και την σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης».
-Οι χρήστες των social media προβάλλουν μέσα σε αυτά τον πραγματικό τους εαυτό;
- Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν προβάλλεται ο πραγματικός εαυτός των χρηστών. Αντίθετα προβάλλεται η εικόνα του ιδανικού τους εαυτού. Οι χρήστες δεν επιθυμούν να προβάλλουν δημόσια κάθε λεπτομέρεια της ζωής τους. Πριν κοινοποιήσουν μια πληροφορία που τους αφορά την μελετούν και την διαμορφώνουν. Στην πραγματικότητα όλοι μοιράζονται μόνο αυτό που θέλουν οι άλλοι να γνωρίζουν για αυτούς. Δεν υπάρχει αντικειμενικότητα στα social media….
Όρια και κριτικό πνεύμα
Η κοινωνιολόγος Μαρία Ιωάννου τονίζει ότι είναι πολύ σημαντικό να προσέχουμε την ιδιωτικότητά μας: «Το στοιχείο της κοινωνικοποίησης διαδραματίζει βαρυσήμαντο ρόλο για την ομαλή ανάπτυξη των νέων ανθρώπων, τα όρια της εναλλακτικής «δημόσιας» και «ιδιωτικής» σφαίρας είναι πολύ λεπτά και μπορεί εύκολα να παραβιαστούν. Φυσικά τον βασικό προσανατολισμό μας πρέπει να τον παίρνουμε μέσα από το οικογενειακό μας περιβάλλον. Για την διαπαιδαγώγηση των παιδιών από μικρή ηλικία και για την ορθή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, καθοριστικός είναι ο ρόλος των γονιών. Αυτοί είναι που θέτουν τα όρια, έτσι ώστε ν’ αποφεύγεται η κατάχρηση».
-Θεωρείτε ότι η χρήση των κοινωνικών δικτύων επηρεάζει την ψυχολογία του χρήστη;
- Το φαινόμενο των κοινωνικών δικτύων επιδρά δυναμικά στην ψυχολογία του χρήστη. Από την μια πλευρά τα κοινωνικά δίκτυα διασκεδάζουν, καταργούν τις αποστάσεις, διακινούν ελεύθερα τις πληροφορίες και ενημερώνουν άμεσα τον χρήστη. Από την άλλη όμως ασκούν κοινωνική πίεση λόγω των προτύπων συμπεριφοράς που προωθούν. Για αυτόν τον λόγο κρίνεται αναγκαίο να επικεντρωθούμε στην πρώτη πλευρά τους και να διαχειριζόμαστε με κριτικό πνεύμα κάθε τι που προβάλλεται μέσα από αυτά.
Ωραιοποίηση της εικόνας
Όπως προκύπτει από έρευνα του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν με επικεφαλής τον ψυχολόγο Ίθαν Κρος, το 75% των χρηστών του Facebook ωραιοποιεί τις αναρτήσεις του. Η έρευνα αποκαλύπτει ότι τα τρία τέταρτα των ερωτηθέντων είπαν ότι κάνουν εσκεμμένα αναρτήσεις που δείχνουν ότι ζουν μια περιπετειώδη ζωή. Επίσης τα τρία τέταρτα είπαν ότι κρίνουν τους φίλους τους με βάση όσα βλέπουν στις αναρτήσεις τους στα social media, ενώ οι μισοί δήλωσαν πως έκαναν αναρτήσεις με σκοπό να προκαλέσουν τη ζήλια φίλων και συγγενών. Από την έρευνα προκύπτει επίσης ότι το Facebook μπορεί να βοηθά τους ανθρώπους, ιδίως τους νεότερους, να επικοινωνήσουν online, όμως παράλληλα υποσκάπτει το αίσθημα της ευτυχίας και ικανοποίησης του χρήστη από την ζωή και τον εαυτό του. Μάλιστα όσο περισσότερη χρήση κάνει κάποιος, τόσο μεγαλύτερες φαίνεται να είναι οι επιπτώσεις στην ψυχολογία του.
Συμβουλές για την ορθότερη χρήση των social media.
- Να σκέφτεσαι θετικά, ότι δηλαδή με την σωστή χρήση η κάθε νέα τεχνολογία μπορεί να βελτιώσει τη ζωή σου.
- Να κάνεις συχνά διαλείμματα. Προσπάθησε κατά τακτικά χρονικά διαστήματα να απέχεις από τα social media, έτσι ώστε να μπορείς να βλέπεις τον εαυτό σου και την ζωή σου όπως πραγματικά είναι, δηλαδή πιο αντικειμενικά.
- Να ελέγχεις τους διαδικτυακούς σου φίλους. Συχνά το να ακολουθείς διασημότητες ή αγνώστους δημιουργεί αυτό που οι ερευνητές αποκαλούν «ζήλια του facebook».
- Να μην συγκρίνεις τη δική σου εμφάνιση και τον τρόπο ζωής σου με αυτή των διαδικτυακών σου φίλων! Η σύγκριση μπορεί να σε οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα τόσο για τους άλλους, όσο κυρίως για τον εαυτό σου.
