Η είδηση του θανάτου του Ρολάνδου Κατσιαούνη, του εισηγητή της κοινωνικής και εργατικής ιστορίας στη Κύπρο θλίβει. Το έμαθα παραδόξως από κάποιο φίλο στην Αγγλία αργά το βράδυ.
Ένας κόμπος στο λαιμό, μια αίσθηση αδικίας, με πνίγει για ένα φίλο-επιστήμονα που τόσο αδικήθηκε και παραμερίστηκε από την πολιτεία, και κυρίως τον πανεπιστημιακό χώρο της μετααποικιακής μας χώρας. Ένας μεγάλος ιστορικός έσβησε πρόωρα. Δεν μπορέσαμε να τον τιμήσουμε, ούτε στοιχειωδώς.
Το Ρολάνδο τον γνώρισα πριν 25 χρόνια. Πολλές φορές μέχρι το 2000 τον φιλοξενούσα στο Λονδίνο, όταν επισκεπτόταν για να μελετήσει τα Βρετανικά αρχεία.
Ο Κατσιαούνης ήταν ο E. P. Thompson της Κύπρου,ο μέγας αυτός Βρετανός ιστορικός που άνοιξε δρόμους με τη πρωτοποριακή εργασία του για την ιστορία της Βρετανικής εργατικής τάξης, τα κοινά και των παραδόσεωναγώνων και κοινωνικής ζωής. Οι κατώτερες τάξεις δεν είναι άβουλοι δέκτες μιας πραγματικότητας επιβαλλόμενης από τους «πάνω».Είναι ενεργοί παραγωγοί της ιστορίας τους μέσα από τον πολιτισμό, τις παραδόσεις αντίστασης και τους κοινωνικούς αγώνες. Ο Thompson υπήρξε κορυφαία επίδραση στον Κατσιαούνη – έτσι μπόρεσε να συνθέσει στο συγκεκριμένο κοινωνικό ιστορικό πλαίσιο με αριστοτεχνικότρόπο για το πως ακριβώς, παρά τα δεσμά τους συστήματος (της αποικιοκρατίας, του ιμπεριαλισμού, κοινωνική εκμετάλλευση και του καπιταλισμού) δημιούργησαν τη ζωή μας σήμερα οι πρόδρομοι της σύγχρονης Κύπρου.Κόντρα στη ιστορία των «μεγάλων ανδρών» και των ελίτ, ο Κατσιαούνης άλλαξε τον τρόπο πρόσληψης της ιστορίας της χώρας μας. Η ίδια η ιστορία είναι πλέον προϊόν κοινωνικής πάλης.
Η συνεισφορά του ωστόσο δεν σταματά στη κοινωνική και εργατική ιστορία. Οι άλλες μελέτες του αφορούν την πολιτική ιστορία, όχι μόνο σε σχέση με την ύστερη αποικιοκρατική περίοδο, όπου παραμένει ο κορυφαίος μελετητής, αλλά στον 20ου αιώνα με το σημαντικότατο έργο του για την Διασκεπτική και το πολιτικό πλαίσιο στις απαρχές του 20ου αιώνα, την ιστορία της Αριστεράς, του εθνικού ζητήματος και την ιστορία της Ελλάδας κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο.
Η άλλη μεγάλη επίδραση στονΚατσιαούνη ήταν ο EJ Hobsbawm: Η παρέμβαση του συζήτηση γύρω από της συζήτηση για τους «κοινωνικούς ληστές», τα «Χασαμπουλιά» την κοινωνική μεταβολή, τις αποκλίνουσες συμπεριφορές σε περιόδους ανομίας και αστάθειας ήταν καταλυτική. Η άλλη μεγάλη συνεισφορά του ήταν όσα είχε αποκαθήλωση της εθνικιστική μυθολογία: Για παράδειγμα αποκάλυψε ότι η χιλιοειπωμένη φράση του τότε αρχιεπισκόπου Κύπρου Σωφρόνιου, ο οποίος σύμφωνα με τη επίσημη γραμμή της ιστορίας καλωσόρισε τον Βρετανό ύπατο αρμοστή με τη φράση ότι η κάθοδος των Βρετανών στη Κύπρο θα βοηθήσει την ένωση της Κύπρου με τη μητέρα Ελλάδα, δεν ειπώθηκε ποτέ. Ποτέ δεν του οι εθνικιστές ότι αποκάλυψε αυτή την επινόηση της ιστορίας – και αυτό δεν είναι τυχαίο. Κατά τον Θεόδωρο Παπαδόπουλλο ο λόγος εκείνος του Αρχιεπισκόπου Σωφρόνιου ήταν ο «ακρογωνιαίο λίθος» των μετέπειτα εθνικών αξιώσεων για Ένωση…
-------------------------------
Επισκέφτηκα για τελευταία φορά τον Ρολάνδο στο Ογκολογικό πριν δύο βδομάδες. Ήταν φανερά καταβεβλημένος από τον καρκίνο αλλά δεν τα έβαζε κάτω. Έφυγαμάλιστα με μια περίεργη βεβαιότητα ότι θα προλάβουμε, ενόσω είναι εν ζωή να πραγματοποιήσουμε ένα επιστημονικό συνέδριο και μια έκδοση προς τιμή του, όπως του υποσχέθηκα. Στην αρχή της επίσκεψης μου αυτής ήμουν σοκαρισμένος από τον Ρολάνδο που συνάντησα. Είχα καιρό να τον δω, κι ας του είχα μιλήσει στο τηλέφωνο 3-4 φορές – ήταν τόσο εξουθενωμένος από την ασθένεια που δύσκολα του έβγαιναν οι λέξεις. Κι έτσι, μετά απόμισή ώρα επίσκεψης σηκώθηκα- είπα να μην τον ταλαιπωρώ άλλο· τον είδα πολύ κουρασμένο, είδα το βλέμμα του να σβήνει και ράγισε την καρδιά μου:Είχα ξαναδεί αυτή την εικόνα σε αγαπημένα πρόσωπα που έχασα. Δυσκολευόταν να μιλήσει – κι ο ίδιος εκνευρισμένος γιατί ξεχνούσε τις λέξεις ή που ήθελε να το πάει.
Κι όμως εκεί που σηκώθηκα να τον αποχαιρετήσω, άρχισε να με ρωτά επίμονα για τις συζητήσεις γύρω από την ιστορία της χώρας μας, για το 1974 και για τις έρευνες που διεξάγονται. Κάθισα λοιπόν ακόμα μισή ώρα. Εκεί μου αποκάλυψε τα επιστημονικά σχέδια του για το μέλλον: είχε σκαρώσει ένα ενδιαφέρον πρόγραμμα δουλειάς. Με τη θεραπεία θα μπορούσε να ξαναρχίσει σύντομα να δουλεύει και πίστευε ότι θα εξασφάλιζε ακόμα τρία χρόνια ζωής: «Μέχρι τότε κάποια άλλη θεραπεία μπορεί να βρεθεί!» μου είπε και τα μάτια του έλαμψαν.Ανέμενε λοιπόν μια έκδοση που επιμελήθηκε και που βρίσκεται το τυπογραφείο με ένα δικό του κείμενο 25 σελίδες. Δούλευε πάνω σε μια ενδιαφέρουσα κριτική στον Hobsbawm, ενω βρισκόταν στο μέσο της νέας αναθεωρημένης έκδοσης του κορυφαίου του έργου «Labour, History and Politicsin Cyprus during the second half of the nineteenth century». Τέλος στο μέσο βρίσκεται μια κριτική στο Hobsbawm για την αποικιοκρατία και την βιομηχανική επανάσταση, όπως και ιστορία του κομμουνισμού και της Αριστεράς τη Κύπρο. Αυτό το τελευταίο το είχε στη καρδία του: «Ότι και να γίνει θα το γράψω πριν πεθάνω!», μου τόνισε εμφατικά…
Δεν πρόλαβε.
Ήταν τελειομανής ο Ρολάνδος. Μανιώδης συλλέκτης αρχείων και πηγών. Πάνω απ’ όλα μελετητής της λεπτομέρειας γιατί πραγματικά αγαπούσε τη ιστορία και σεβόταν το αντικείμενο του.
Παρακαταθήκη του είναι το έργο που μας αφήνει.
Το συνέδριο και η έκδοση που υποσχεθήκαμε προς τιμή του θα γίνει ως ελάχιστος φόρος τιμής προς αυτόν. Προτείνω επίσης όπως ιδρυθεί ένα Ίδρυμα Ιστορικής Έρευνας Ρολάνδος Κατσιαούνης και να διατεθεί το εξαιρετικό του αρχείο όπως ο ίδιος επιθυμούσε και ένα ετήσιο «Βραβείο ιστορικής έρευνας Ρολάνδος Κατσιαούνης», με έμφαση στη κοινωνική και εργατική ιστορία.
Αντίο λοιπόν, φίλε Ρολάνδο Κατσιούνη, ιστορικέ της Κύπρου!
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Δρ Ρολάνδος Κατσιαούνης CurriculumVitae 22.11.2013
1. MSc, PoliticswithSociology, Πανεπιστήμιο Λονδίνου, 1981
2. Διδακτορικό στη νεότερη ιστορία, Tμήμα Βυζαντινών και Νέων Ελληνικών Σπουδών, King’sCollege, Πανεπιστήμιο Λονδίνου, 1996.
3. HellenicFoundationAward, για την καλύτερη διδακτορική διατριβή στη Βρεττανία στον τομέα των Ελληνικών Σπουδών, 1998.
4. Μεταδιδακτορικό στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, GonvilleandCaiusCollege, Oκτώβριο 1997 – Σεπτέμβριο 1998. Έρευνα και διδασκαλία στο CentreofInternationalStudies του Πανεπιστημίου.
5. VisitingFellow στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, SaintCrossCollege, Ιανουάριο – Ιούλιο 2003. Έρευνα και διδασκαλία στο Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου και στο Kέντρο Ευρωπαϊκών Σπουδών του SaintAntony’sCollege.
6. Ειδικός Επιστήμονας, Πανεπιστήμιο Κύπρου, δίδαξε στο Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, την περίοδο 2006-2009.
7. Ειδικός Επιστήμονας, Πανεπιστήμιο Κύπρου, δίδαξε στο Τμήμα Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών, την περίοδο 2006-2009.
8. Στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας εγκαινίασε τη σειρά διαλέξεων εις μνήμη Ιωάννη Περιστιάνη, με 12 σεμινάρια για την ιστορία του ΚΚΚ – ΑΚΕΛ, το εαρινό εξάμηνο 2009.
9. Eρευνητής στην Πολιτική Διεύθυνση, Τμήμα Κυπριακού, Υπουργείο Εξωτερικών, 2000-2003.
10. Επιστημονικός Σύμβουλος της Επιτροπής της Boυλής για το Φάκελο της Κύπρου, 2007-2010.
11. Μέλος της Επιτροπής Καταρτισμού και Τήρησης Μητρώου Κυπρίων Εθελοντών, όπου ετοίμασε και σχετικό τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ.
12. Στο Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών εργαζόταν ως Ανώτερος Ερευνητής. Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα και οι δημοσιεύσεις του αφορούσαν στην ιστορία και πολιτική της Κύπρου και της Ελλάδας, κατά το 19ο και 20ο αιώνα. Είχε την επιστημονική ευθύνη οργάνωσης δύο επιστημονικών συμποσίων, για τη νεότερη ιστορία της Κύπρου το Σεπτέμβριο του 1993 στο Λονδίνο και για τα 50χρονα της Δημοκρατίας το Δεκέμβριο του 2010 στη Λευκωσία.
13. Διετέλεσε Πρόεδρος του Συλλόγου Κυπρίων Φοιτητών Αγγλίας, ΣΥΚΦΑ, και μέλος της Γραμματείας της Παγκύπριας Ομοσπονδίας Φοιτητών και Νέων Επιστημόνων ΠΟΦΝΕ. Έγραφε στον ημερήσιο τύπο και παρέμβαινε τακτικά στα ΜΜΕ, για τη νεότερη κυπριακή ιστορία και την τρέχουσα πολιτική κατάσταση.
Γράφει: Νίκος Τριμικλινιώτης
