Σε περιόδους οικονομικής κρίσης η ιδεολογική συνάφεια και σύμπνοια εθνικισμού και ρατσισμού, γίνονται στοιχεία πιο εύκολα κατανοητά.
Η Κύπρος δεν αποτελεί εξαίρεση. Το τελευταίο διάστημα γινόμαστε ξανά μάρτυρες της προσπάθειας πολιτικών και δημοσιογραφικών κύκλων να δημιουργηθεί στην κοινωνία ένας παροξυσμός με επίκεντρο την Τουρκοκυπριακή κοινότητα, αλλά και με βαθύτερο στόχο την πολιτική ποινικοποίηση της ιδέας της συμβίωσης και της συνεργασίας.
Η εργοδότηση Τουρκοκυπρίων στις δομές της Κυπριακής Δημοκρατίας, το ηλεκτρικό ρεύμα προς την Τουρκοκυπριακή κοινότητα, οι υπηρεσίες υγείας και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, καθώς και δηλώσεις του τύπου «είναι απαράδεχτη η εργοδότηση Τουρκοκυπρίων, ενώ υπάρχουν τόσοι άνεργοι Ελληνοκύπριοι», αποτελούν μόνο μερικές από τις επικεφαλίδες του επιδιωκόμενου εθνικιστικού παροξυσμού στο δημόσιο χώρο. Μια απλουστευμένη εξήγηση για τη συμπεριφορά αυτών των κύκλων στην Ελληνοκυπριακή κοινότητα είναι βέβαια η αντιπολιτευτική μανία και ο εθνικισμός, ή ακόμα και ο ρατσισμός, μέσα από τον οποίο αντιμετωπίζουν όλες ανεξαιρέτως τις εκφράσεις συνεργασίας των δύο κυπριακών κοινοτήτων. Όμως η εξήγηση αυτή δεν μπορεί να απαντήσει ολοκληρωμένα τα ερωτήματα που αφήνει πίσω της η «διαχρονικότητα» αυτών των αντιδράσεων από ένα κομμάτι της Ελληνοκυπριακής κοινότητας.
Η υπόθεση δυστυχώς είναι πιο σοβαρή. Αγγίζει μεταξύ άλλων, ζητήματα εξουσίας και διαμοιρασμού της. Συνδέεται με μια βαθιά πεποίθηση ότι η Κυπριακή Δημοκρατία ήταν και θα πρέπει να παραμείνει ένα ελληνικό κράτος. Τροφοδοτείται από την αντίληψη ότι το κράτος αυτό θα πρέπει να εγγυάται και να αναπαράγει μόνο την ελληνικότητα των Κυπρίων, μια ελληνικότητα όμως που διαχειρίζεται αυταρχικά η λεγόμενη εθνικοφροσύνη προσδίδοντας της συγκεκριμένο περιεχόμενο και περιθωριοποιώντας καθετί διαφορετικό και εν γένει φυγόκεντρο προς την δική της ιδεολογική κυριαρχία.
Μέσα από την ρητορική κάποιων πολιτικών και μέσα από τα δημοσιεύματα συγκεκριμένων εφημερίδων σχετικά με τους Τουρκοκύπριους, επανέρχεται στην επικαιρότητα ένα «στερεότυπο σχήμα» μελέτης της ίδιας της Τουρκοκυπριακής κοινότητας, το οποίο κυριάρχησε για χρόνια στην Ελληνοκυπριακή κοινότητα. Μέσα από αυτό το σχήμα, η Τουρκοκυπριακή κοινότητα παρουσιάζεται ως να μην υπάρχει ως υποκείμενο στην κυπριακή ιστορία, ως να είναι απλά ένας καθρέφτης μέσα από τον οποίο αντανακλάται η τουρκική επεκτατική πολιτική. Σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκοκυπριακή κοινότητα γίνεται ένας παθητικός αποδέχτης της πολιτικής της Άγκυρας στην Κύπρο, ένας «δούρειος ίππος» υλοποίησης της διχοτομικής πολιτικής της Τουρκίας.
Μέσα από τέτοια ερμηνευτικά σχήματα, φυσιολογικά οι Τουρκοκύπριοι καταλήγουν να είναι στο επίκεντρο μιας «βολικής» ανιστορικότητας. Οι εθνικιστικοί κύκλοι στην Ελληνοκυπριακή κοινότητα επιδίωκαν μέσα από την πιο πάνω αντίληψη να απαλλαγούν από τις ευθύνες να συνομιλήσουν επί ίσοις όροις με την Τουρκοκυπριακή κοινότητα, την κοινότητα που στο κάτω-κάτω ήταν ο συνδημιουργητής της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι Τουρκοκύπριοι ως «δούρειος ίππος», οι Τουρκοκύπριοι ως «στρατηγική μειονότητα» της τουρκικής επέκτασης, ήταν μερικά από τα δόγματα που δημιουργούσαν το πλαίσιο μέσα στο οποίο ο ελληνοκυπριακός εθνικισμός αντιμετώπιζε το ανεξάρτητο κυπριακό κράτος ως ένα δεύτερο ελληνικό κράτος. Συνεπώς, οτιδήποτε «μη ελληνικό» θα έπρεπε να υποταχθεί στην «ελληνική εξουσία» και να περιοριστεί ίσως σε κάποιες «παραχωρήσεις» από την ελληνική πληθυσμιακή πλειοψηφία.
Aυτή η πολιτική συμπεριφορά είχε πολλαπλά αρνητικά αποτελέσματα για το μέλλον του τόπου. Το προφανές είναι ότι οι ενέργειες των συγκεκριμένων κύκλων που εμπνέονταν από την πεποίθηση μιας δεύτερης ελληνικής εξουσίας στην Κύπρο, έσπρωχναν την Τουρκοκυπριακή κοινότητα στην «επιβεβαίωση» ότι η Τουρκία μπορούσε να αποτελέσει όντως μια σανίδα σωτηρίας. Όμως ένα άλλο αρνητικό αποτέλεσμα ήταν και το ότι με αυτό τον τρόπο, ο εθνικισμός στους Ελληνοκύπριους βοηθούσε τον αντίστοιχο στους Τουρκοκύπριους να χτίσει το δικό του «παραμύθι». Έτσι ένα μεγάλο μέρος της Τουρκοκυπριακής κοινότητας βολεύτηκε πίσω από τα θεωρητικά σχήματα της «ανιστορικότητας» και προσπάθησε να απαλλαγεί από τις συνέπειες της ιδεολογίας των δικών της ακραίων ηγεσιών. Αυτή είναι τελικά μια άλλη πτυχή της ανατροφοδότησης των εθνικισμών στην Κύπρο.
Σήμερα γίνεται αντιληπτό ότι δυστυχώς τα φαινόμενα αυτά δεν αποτελούν κάτι για το οποίο αναφερόμαστε μόνο από ανάγκη διήγησης ενός μακρινού παρελθόντος. Η μη ανοχή προς την πολιτική ισότητα των Τουρκοκυπρίων, η αντίκρυση των δικαιωμάτων τους ως «απαράδεχτα» ή στην καλύτερη περίπτωση ως «προνόμια που πρέπει να καταργηθούν», είναι αντιλήψεις που επαναφέρουν εμπόδια προς την πραγματική ανεξαρτησία και την κυπριακότητα του κράτους. Εμποδίζουν την καλλιέργεια της συνείδησης εκείνης που προωθεί την κοινή δράση των κοινοτήτων, την συνεργασία τους και την δημιουργική συμμετοχή τους στην εξουσία, ως βασικά συστατικά της επανένωσης του κράτους.
Γράφει: Νίκος Μούδουρος
