Το ποδόσφαιρό στην Κύπρο, κάποτε ήταν από τις πρώτες μορφές διαχωρισμού Ελληνοκυπρίων – Τουρκοκυπρίων.
Σήμερα, οι εξελίξεις στο τουρκοκυπριακό ποδόσφαιρο φαίνεται να ανανεώνουν, να εκσυγχρονίζουν με νέους όρους το διαχωρισμό – συνειδησιακό, πολιτισμικό, ιδεολογικό – μεταξύ Τουρκίας και Τουρκοκυπριακής κοινότητας. Η ουσία της απόφασης της τουρκοκυπριακής ομοσπονδίας ποδοσφαίρου για έναρξη των διαδικασιών ένταξης στην ΚΟΠ, έχει διπλή διάσταση. Από τη μια, αποτελεί μια ευθεία απόρριψη της τουρκικής ομοσπονδίας ποδοσφαίρου ως δομής εκπροσώπησης των Τουρκοκυπρίων. Από την άλλη, αποτελεί εργαλειακή επιλογή της ΚΟΠ ως μιας δομής μερικής έστω ενσωμάτωσης των Τουρκοκύπριων νέων στη διεθνή πραγματικότητα. Όμως η σημασία της απόφασης αυτής χαρακτηρίζεται περισσότερο από τα σημάδια μιας νέας κατάστασης πραγμάτων στην κοινότητα, η οποία φαίνεται να επηρεάζει συνολικά ευρύτερες πολιτικές εξελίξεις.
Ένα ρητορικό ερώτημα και μια μεταφορική απάντηση
Στη δημοσιογραφική διάσκεψη στις 30 Μαρτίου, ο πρόεδρος της τουρκοκυπριακής ομοσπονδίας ποδοσφαίρου, Χασάν Σέρτογλου, ήταν αποκαλυπτικός. Απευθυνόμενος στην τουρκική εφημερίδα Χιουρριέτ, η οποία κυκλοφόρησε με τίτλο «Έγινε αυτό που φοβόμασταν! Η Τ/Κ ομοσπονδία ποδοσφαίρου εντάσσεται στην ΚΟΠ» υπογράμμισε τα εξής: «Όταν γίνονταν οι Μεσογειακοί αγώνες στην Τουρκία και όλοι χαιρετούσαν όρθιοι τη σημαία της Κυπριακής Δημοκρατίας και τους Ελληνοκύπριους αθλητές, γιατί δεν έκανες πρωτοσέλιδους τίτλους; Που ήταν τότε οι δικοί μας αθλητές; Μήπως δεν αξίζουν οι Τουρκοκύπριοι να αγωνίζονται σε τέτοιες διοργανώσεις; Τι είμαστε; Είμαστε μήπως μπάσταρδοι;!». Το ρητορικό ερώτημα «τι είμαστε» και η χαρακτηριστική απάντηση του Σέρτογλου, εκφράζουν σε μεταφορικό επίπεδο μια θεμελιακή κοινωνική πραγματικότητα. Αγγίζουν σχεδόν το σύνολο της κοινότητας και συνιστούν την επιτομή της σημερινής αντιπαράθεσης Άγκυρας – Τουρκοκυπρίων.
Η αμφισβήτηση της τουρκοκυπριακής κοινοτικής ύπαρξης ως μιας κυπριακής υπόστασης και η προσπάθεια κατάργησης του τουρκοκυπριακού υποκειμένου στην κυπριακή ιστορία εξαιτίας των πολιτικών της Άγκυρας, προκαλούν την επανεμφάνιση του συγκεκριμένου ερωτήματος. Σε αυτή την περίπτωση το ερώτημα είναι διαταξικό και αγγίζει σχεδόν όλα τα ιδεολογικά ρεύματα. Άλλωστε ο Σέρτογλου είναι γνωστός παράγοντας του Κόμματος Εθνικής Ενότητας. Καθόλου τυχαία, σημαίνον στέλεχος της τουρκοκυπριακής αριστεράς έγραφε στον προσωπικό του λογαριασμό στο facebook τα εξής: «Η πράξη του Σέρτογλου είναι η κραυγή των Τουρκοκυπρίων. Εδώ και πάρα πολλή καιρό πλανάται το ερώτημα ‘τι είμαστε’ και ο Σέρτογλου το έθεσε εκ νέου στο ποδοσφαιρικό του πλαίσιο… και το έθεσε μάλιστα πολύ ωραίααπαντώντας το με το δικό του ύφος. Χαλάλι σου φίλε Σέρτογλου! Είχαμε μεγάλη ανάγκη την πράξη σου!». Συνεπώς οι εξελίξεις στο χώρο του ποδοσφαίρου συμπληρώνουν τα βασικά χαρακτηριστικά του συνόλου της δύσκολης πραγματικότητας των Τουρκοκυπρίων. Μιας πραγματικότητας πολυσύνθετης, με δυναμικές που αξίζουν μεγαλύτερης προσοχής.
Το παλιό πεθαίνει αλλά το νέο δεν έχει γεννηθεί
Σήμερα η τουρκοκυπριακή πραγματικότητα βιώνει τον πολλαπλασιασμό των ενδείξεων μιας μεταβατικής περιόδου. Οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές ισορροπίες αλλάζουν, χωρίς ωστόσο να έχουν οριστικοποιηθεί οι τελικοί τους προσανατολισμοί. Η Τουρκοκυπριακή κοινότητα ζει τη διαδικασία θανάτου ενός παλιού καθεστώτος που όμως ακόμα δεν αφήνει το νέο να γεννηθεί. Αυτή η εκκρεμότητα δεν εμφανίζεται στο κενό. Η «προσωρινότητα» της μεταβατικής περιόδου εφόσον συνοδεύεται από τη μη επίλυση του Κυπριακού, φέρει τα στίγματα ριζοσπαστικοποίησης της διαδικασίας μεταφοράς εξουσίας από την κοινότητα προς την Άγκυρα σε όλα τα επίπεδα. Επομένως το «μεσοδιάστημα» χαρακτηρίζεται κυρίως από τη δημιουργία ενός ιδιότυπου χώρου «ζώνης ελεύθερου εμπορίου» μεταξύ κατεχομένων – Τουρκίας, μιας νεοφιλελεύθερης ενσωμάτωσης που με τη σειρά της αμφισβητεί όλες τις παραδοσιακές εστίες τουρκοκυπριακής (και επομένως μη τουρκικής) εξουσίας. Οι αρμοδιότητες δήμων, «υπουργείων» και τόσων άλλων θεσμών αυτής της ιδιαίτερης κρατικής οικοδόμησης, δεν τελούν πλέον μόνο υπό τον έλεγχο της Άγκυρας, αλλά μεταφέρονται σε αυτή.
Τα επίπεδα των τουρκοκυπριακών αναζητήσεων
Η βασικότερη συνέπεια της πιο πάνω εξέλιξης φαίνεται γλαφυρά στον τρόπο που εκφράζονται τα στοιχεία της τουρκοκυπριακής ταυτότητας. Ο χαρακτήρας αυτών των νέων ιδεολογικών αναζητήσεων, λόγω της μη ύπαρξης θετικών εξελίξεων για τη λύση του Κυπριακού, περιορίζεται στην ανάδειξη εθνο-κοινοτικών, αυστηρά τουρκοκυπριακών αιτημάτων και διεκδικήσεων. Όμως θα πρέπει να σημειωθεί, ότι αυτές οι αναζητήσεις φέρουν μαζί τους ένα σαφέστατο δημοκρατικό άξονα επαναδιαπραγμάτευσης της σχέσης των Τουρκοκυπρίων με την Άγκυρα. Υπό αυτή την έννοια αγγίζουν το σύνολο της Κύπρου.
Σε ένα πρώτο επίπεδο, μεγάλο μέρος των Τουρκοκυπρίων δίνει έμφαση στην ανάγκη προστασίας της κυπριακής διάστασης της κοινοτικής τους ύπαρξης ως άμυνα απέναντι στον κίνδυνο αφομοίωσης από την Τουρκία. Η πολιτισμική έκφραση του πιο πάνω οδηγεί στην υπογράμμιση των κυπριακών χαρακτηριστικών της ταυτότητας απέναντι στην Άγκυρα και επομένως στην επανατοποθέτηση της τουρκικότητας της κοινότητας στο κυπριακό της πλαίσιο. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, καταγράφεται η διεκδίκηση της πολιτικής ισότητας και του σεβασμού από την Τουρκία. Η ιδεολογική έκφραση του πιο πάνω οδηγεί στη διαδικασία μετατροπής των βόρειων εδαφών της Κύπρου σε μια «τουρκοκυπριακή πατρίδα». Αυτός ο πολιτικός χώρος θα πρέπει να εκφράζει ταυτόχρονα την ανεξαρτησία από την Τουρκία και την ισότιμη συνεργασία με τους Ελληνοκύπριους. Επομένως εκφράζει και την απόρριψη ελληνοκυπριακής ηγεμονίας. Σε ένα τελευταίο επίπεδο, οι αναζητήσεις της κοινότητας αφορούν και στην προστασία της τοπικής εξουσίας και της συνείδησης που έχει καλλιεργήσει η μακροχρόνια ύπαρξη χωριστών εξουσιαστικών δομών. Η τουρκική εισβολή μπορεί να έθεσε τις βάσεις αποικιοποίησης του χώρου, όμως τελικά δεν εμπόδισε την «ενηλικίωση» μιας μορφής τουρκοκυπριακής εξουσίας, η οποία σήμερα διεκδικεί αυτονόμηση από την Άγκυρα.
Προς ένα νέο καθεστώς πραγμάτων
Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά του «μεσοδιαστήματος» που βιώνουν οι Τουρκοκύπριοι, εκφράζονται καθημερινά και με πολλούς τρόπους. Η διαδικασία για την ανάδειξη του νέου Τουρκοκύπριου ηγέτη θα είναι επίσης ένα πεδίο καταγραφής των υπόγειων ρευμάτων αυτής της μετάβασης. Όμως δε θα είναι το μοναδικό. Το νέο πλαίσιο στις σχέσεις Τουρκίας – Τουρκοκυπρίων, αλλά και οι νέες αντιλήψεις που καλλιεργεί φαίνεται να σηματοδοτούν την έναρξη ευρύτερων αλλαγών, οι οποίες θα πάρουν την θέση τους στο πολιτικό σύστημα. Συνεπώς η μακροπρόθεσμη επιρροή της σημερινής αντιπαράθεσης θα έχει συγκεκριμένα αποτελέσματα που θα μεταμορφώσουν την πολιτική ζωή στα κατεχόμενα, τις δομές και τις ελίτ, τα κόμματα αλλά και τα προγράμματά τους. Είναι και αυτό μέρος της διαδικασίας θανάτου του παλιού, μέχρι να γεννηθεί το νέο.
Γράφει: Νίκος Μούδουρος
