Ακόμα και αν η ενίσχυση των ισλαμιστικών δομών εξουσίας της ISIS σε Ιράκ και Συρία αποδειχτεί «προσωρινή», η κατάληψη της Μοσούλης από την εν λόγω οργάνωση, έστω και συμβολικά, σπρώχνει ολόκληρη τη Μέση Ανατολή σε μια νέα φάση της ιστορίας της.
Η κολοσσιαία αποτυχία της πολιτικής των ΗΠΑ στην περιοχή και το επίσημο τέλος της λεγόμενης αραβικής άνοιξης – εξελίξεις «συμπυκνωμένες» σήμερα στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Ιράκ – συνοδεύονται μεταξύ άλλων από τα εξής δεδομένα: αύξηση της ιρανικής επιρροής, ενίσχυση της πορείας τριχοτόμησης του Ιράκ, επιβίωση της εξουσίας Άσσαντ σε μια κατεστραμμένη Συρία, μια αποσταθεροποιημένη Αίγυπτος, ένας ισλαμιστικός (σουννιτικός) πόλος εξουσίας στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και μια νέα κουρδική πραγματικότητα, σαφέστατα πιο ολοκληρωμένη οργανωτικά, πολιτικά και ιδεολογικά.
Το τελευταίο, ίσως να είναι και το καθοριστικότερο στοιχείο των εξελίξεων που επηρεάζει τις στρατηγικές της Άγκυρας, στην ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο των προεδρικών εκλογών του ερχόμενου Αυγούστου. Σε ανύποπτο χρόνο ο Νταβούτογλου υποστήριζε ότι: «Τα σύνορα χάνουν το νόημα τους, δημιουργείται μια κουρδική λεκάνη, στην οποία σε οικονομικό, πολιτιστικό και κοινωνικό επίπεδο οι Κούρδοι της Τουρκίας και των άλλων περιοχών πλέον ζουν μαζί». Όντως η εικόνα που περιέγραψε ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα επί του εδάφους. Και είναι αυτή ακριβώς η πραγματικότητα που σπρώχνει την τουρκική κυβέρνηση να αναθεωρήσει την πολιτική της αναφορικά με τους Κούρδους. Καθόλου τυχαία, ο εκπρόσωπος τύπου του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) δήλωνε προσφάτως τα εξής: «Σε περίπτωση κατάρρευσης του Ιράκ, οι Κούρδοι – όπως και κάθε άλλο έθνος – έχουν το δικαίωμα να αποφασίσουν για τη μοίρα τους, για το όνομα και τον τύπο της δομής στην οποία θέλουν να ζήσουν». Ποια είναι λοιπόν τα κυριότερα νέα δεδομένα ενώπιον του Έρντογαν σε σχέση με το Κουρδικό μετά την ισλαμιστική «αφύπνιση»; Και πως αυτά τα δεδομένα επηρεάζουν τους γενικότερους προσανατολισμούς της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο;
Οι Κούρδοι στη Συρία
Ο εμφύλιος στη Συρία και οι αλλαγές στις κοινωνικο-πολιτικές ισορροπίες, έφεραν τους Κούρδους σε θέση ισχύος με αποτέλεσμα την αυτονόμηση της Ροζιάβα και της ανάδειξης μιας νέας κουρδικής εξουσίας στα τουρκο-συριακά σύνορα. Το Κόμμα της Δημοκρατικής Ένωσης (PYD) και η στρατιωτική του πτέρυγα, σε συνεργασία με το ΡΚΚ, κατάφεραν τα τελευταία τρία χρόνια, όχι μόνο να εμπεδώσουν μια συγκεκριμένη δομή εξουσίας με τοπικά κοινοβούλια, αλλά και να αποδειχτούν τελικά ως η συνεπέστερη δύναμη καταπολέμησης της ISIS στη Συρία. Αυτό το νέο κύμα θεσμικής ενδυνάμωσης των Κούρδων, ήταν ένας από τους λόγους της υπόγειας ενίσχυσης ένοπλων ισλαμιστικών ομάδων στα συριακά εδάφη από πλευράς της τουρκικής κυβέρνησης σε συνεργασία με παράγοντες των μοναρχιών του Κόλπου και της Σαουδικής Αραβίας. Η αρχική στάση «αποστάσεων» που τηρούσε το ΑΚΡ από το PYD, έδωσε την ευκαιρία στους Κούρδους της Συρίας να αποτελέσουν την εναλλακτική «κοσμική» απάντηση πέραν από τον έλεγχο του Άσσαντ.
Οι Κούρδοι στο Ιράκ
Η κατάρρευση του Ιράκ μετά την αμερικανική εισβολή και οι ανατροπές της «αραβικής άνοιξης» σε ολόκληρη την περιφέρεια, δημιούργησαν νέες δυναμικές οικονομικής και πολιτικής ανεξαρτητοποίησης της κουρδικής διοίκησης από τη Βαγδάτη. Η επικράτηση της ISIS στη Μοσούλη με τη σειρά της, ενεργοποίησε τα «κουρδικά αντανακλαστικά» και είχε ως αποτέλεσμα την περαιτέρω οργάνωση του κουρδικού στρατού αναφορικά με στόχους όπως ο έλεγχος του Κιρκούκ, αλλά και άλλων διαφιλονικούμενων περιοχών εντός Ιράκ. Τα τελευταία εικοσιτετράωρα, οι Κούρδοι του Ιράκ επεκτείνουν και σταθεροποιούν την επιρροή τους σε στρατηγικούς χώρους για την οικονομική και ενεργειακή βιωσιμότητα της κουρδικής εξουσίας. Βεβαίως αυτές οι εξελίξεις δεν είναι εντελώς νέες. Αποτέλεσαν μάλιστα και το βασικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο η Άγκυρα επέλεξε την εφαρμογή μιας πολιτικής εμπορικής και ενεργειακής ενσωμάτωσης με το ιρακινό Κουρδιστάν. Σήμερα η τραγικότητα της κατάστασης στη χώρα, οδηγεί τον Μπαρζανί να αναθεωρήσει επίσης τους σχεδιασμούς του αναφορικά με το ρόλο του ΡΚΚ στην Τουρκία και του PYD στη Συρία. Ίσως μάλιστα οι εξελίξεις να οδηγήσουν και στη μείωση των εσωτερικών ανταγωνισμών του κουρδικού κινήματος σε ολόκληρη την περιοχή, συμβάλλοντας σε νέες μορφές συνεργασίας που να συμπεριλαμβάνει τους κουρδικούς πληθυσμούς στην Τουρκία, στο Ιράν, στο Ιράκ και στη Συρία.
Οι Κούρδοι στην Τουρκία
Το αποτέλεσμα των πρόσφατων δημοτικών εκλογών στην Τουρκία σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στην περιοχή, αναδεικνύουν το ΡΚΚ σε παράγοντα στρατηγικής σημασίας στις επικείμενες προεδρικές εκλογές, αλλά και στην πορεία των διαπραγματεύσεων μεταξύ τουρκικού κράτους και Οτζαλάν. Η δωδεκαετής εμπειρία της κυβέρνησης ΑΚΡ και η ηγεμονική παρουσία του πολιτικού Ισλάμ στη χώρα, έδειξαν ότι η συνεπέστερη δύναμη αντιπολίτευσης και προοπτικής φυγόκεντρων δυναμικών, δεν είναι άλλη από το κουρδικό κίνημα και τον ιστορικό του ηγέτη. Στη σημερινή συγκυρία ανατροπών στην περιφέρεια, φαίνεται ότι ούτε η τουρκική κυβέρνηση, αλλά ούτε και οι συνιστώσες του κουρδικού κινήματος είναι διατεθειμένες να κάνουν πίσω από το διάλογο που έχει ξεκινήσει. Παρά την εθνικιστική έξαρση του τελευταίου χρονικού διαστήματος γύρω από το ζήτημα της σημαίας, ο Έρντογαν δείχνει αποφασισμένος να μεταφέρει το επίπεδο των διαπραγματεύσεων με τον Οτζαλάν από τις μυστικές υπηρεσίες σε πολιτικά στελέχη. Πρόσφατα μάλιστα φιλοκυβερνητικές εφημερίδες στην Τουρκία, «διέρρευσαν» την πρόθεση του κυβερνώντος κόμματος να επαναφέρει το ζήτημα νομοσχεδίου για τη «δημοκρατική αυτονομία» των κουρδικών περιοχών. Είναι γεγονός ότι το θρησκευτικό υπόβαθρο του ΑΚΡ συμβάλλει σε κάποια ανοίγματα προς τον κουρδικό πληθυσμό, τουλάχιστον περισσότερα από τα κλασσικά εθνικιστικά ρεύματα της χώρας. Χωρίς το πολιτικό Ισλάμ να κατοχυρώνει όλες τις βασικές διεκδικήσεις του κουρδικού κινήματος, εντούτοις είναι ξεκάθαρο ότι παρουσιάζεται πιο θετικό στην υπόθεση μερικής αυτονόμησης στη βάση της «μουσουλμανικής αδελφότητας και αλληλεγγύης». Όλα αυτά βεβαίως θα επηρεάζονται από την πορεία προς τις προεδρικές εκλογές του ερχόμενου Αυγούστου.
Οι προβληματισμοί της Άγκυρας
Μπροστά σε αυτή τη νέα «μεσανατολική ισορροπία» λοιπόν, η Τουρκία αναγκάζεται εν πολλοίς να ξανασκεφτεί την κουρδική παρουσία, την απειλητική ισλαμιστική πραγματικότητα και τις σχέσεις της με τα κράτη της περιοχής. Οι επιθέσεις της ISIS σε περιοχές Τουρκμένων του Ιράκ πιθανόν να προκαλέσουν νέα κύματα προσφύγων στην Τουρκία. Η διαδικασία τριχοτόμησης του Ιράκ και κατάρρευσης της Συρίας φέρνει τα τουρκικά σύνορα δίπλα από ένα «μικρό Αφγανιστάν». Το Ιράν σταθεροποιεί τις σχέσεις του με τη Ρωσία επί του συριακού και ανοίγει διάλογο με τις ΗΠΑ επί του ιρακινού. Την ίδια στιγμή, οι Κούρδοι αξιοποιούν το μετασχηματισμό της περιοχής και καταχτούν πρωταγωνιστική θέση στη διαδικασία εμφάνισης νέων πόλων εξουσίας. Σε όλα αυτά, θα πρέπει να προστεθεί και η προοπτική σχετικής έστω ομαλοποίησης των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ, η οποία δε θα είναι άσχετη ούτε με τα ζητήματα ασφάλειας, αλλά ούτε και με την πορεία νεοφιλελεύθερης αναδόμησης της ενεργειακής αγοράς. Πάντως σε κάθε περίπτωση, ο στόχος της Τουρκίας να μετατραπεί σε κράτος «παραγωγής και εγκαθίδρυσης» μιας συγκεκριμένης περιφερειακής τάξης πραγμάτων, περνά πλέον μέσα από την αλλαγή ισορροπιών και συμμαχιών ενώπιον της ισλαμιστικής «αφύπνισης». Η Ανατολική Μεσόγειος, φυσιολογικά και η Κύπρος, μπαίνει πλέον σε ένα εντονότερο πεδίο ανταγωνισμών.
Γράφει: Νίκος Μούδουρος
