H επιστήμη, η επιστημονική γνώση και τα επιστημονικά επιτεύγματα μπορούν να διαμορφώσουν τη ζωή μας και τις αποφάσεις που παίρνουμε καθημερινά, όπως για παράδειγμα, το τι επιλέγουμε να συμπεριλάβουμε στη διατροφή μας, το που επιλέγουμε να ζήσουμε, το πως διαχειρίζομαστε τα σκουπίδια μας, το ποια μέσα επιλέγουμε να χρησιμοποιήσουμε για την διακίνησή μας κ.α.
Ο ρόλος της επιστήμης (π.χ. ιατρική, γενετική, φυσική, μηχανική) για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής του ατόμου υπήρξε καθοριστικός και σωτήριος από την αρχαιότητα. Χωρίς την επιστήμη, για παράδειγμα, δεν θα είχαμε φάρμακα, φαγητό, αυτοκίνητα, υπολογιστές, τηλέφωνα κ.λπ. Σε αυτό το πλαίσιο θα μπορούσαμε άραγε να φανταστούμε τη ζωή μας ξεκομμένη από την επιστήμη;
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως η επιστήμη μπορεί να δώσει απαντήσεις σε όλα τα προβλήματα που απασχολούν το σύγχρονο κόσμο ή ότι οι επιστημονικές θεωρίες δεν αλλάζουν στο πέρασμα του χρόνου.
Ο τρόπος με τον οποίο το ευρύ κοινό ενημερώνεται για διάφορα επιστημονικά επιτεύγματα γίνεται κατά κύριο λόγο μέσω των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (π.χ. εφημερίδες, ράδιο, τηλεόραση) και πιο πρόσφατα μέσω ηλεκτρονικών κοινωνικών δικτίων (Facebook, blogs κ.α) και δραστηριοτήτων όπως τα φεστιβάλ επιστήμης, τα καφέ επιστήμης και οι διαγωνισμοί επικοινωνίας της επιστήμης (π.χ., Famelab). Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν είναι με ποιούς τρόπους πρέπει να διαχειρίζεται η δημοσιογραφία επιστημονικές πληροφορίες για να ενισχύσει την κατανόηση του κοινού σε θέματα που σχετίζονται με την επιστημονική ενημέρωση.
Η κάλυψη επιστημονικών θεμάτων προϋποθέτει γνώση, ανάλυση, τεκμηρίωση επιστημονικών δεδομένων και επικοινωνία. Ιστορικά, η επιστημονική δημοσιογραφία έκανε την εμφάνιση της το 1957 με την εκτόξευση του σοβιετικού πυραύλου Σπούτνικ το 1957 και τον Aμερικάνο Νιλ Άρμστρονγκ να φιγουράρει στις εφημερίδες ως ο πρώτος άνθρωπος που πάτησε στο φεγγάρι. Άλλα ιστορικά ορόσημα στην επιστημονική δημοσιoγραφία αποτελούν η έκρηξη στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ (1986), η νομιμοποίηση της ευθανασίας στην Ολλανδία (1993), η κλωνοποίηση της Ντόλλυ (1997), η γρίπη των πτηνών (2004), η απόφαση για μαστεκτομή απο την Αντζελίνα Τζολύ (2013) και πιο πρόσφατα, η αμφισβήτηση από τον Ντόναλντ Τραμπ της επιστημονικά τεκμηριωμένης και αποδεκτής απο την ευρύτερη επιστημονική κοινότητα, κλιματικής αλλαγής στον πλανήτη.
Γιατί είναι επιτακτική η συστηματική και επιστημονική διάχυση της επιστημονικής γνώσης; Για τους δύο παρακάτω λόγους:
- Η διαχείριση της επιστημονικής γνώσης συντείνει στη διαμόρφωση πολιτικών σχετικά με την έρευνα και ανάπτυξη
- Η διαχείριση της επιστημονικής γνώσης συντείνει στην επίλυση προσωπικών προβλημάτων
Αντίθετα, αν η διάχυση της επιστημονικής γνώσης δεν χαρακτηρίζεται από επιστημοσύνη μπορεί να γίνει επικίνδυνη προωθώντας πρακτικές χωρίς επιστημονική υπόσταση, όπως για παράδειγμα η υιοθέτηση της αρωματοθεραπείας και βοτανολογίας για την αντιμετώπιση του καρκίνου .
Η ανάγκη για κατανόηση της επιστημονικής γνώσης κρίνεται πιο επιτακτική από ποτέ, σήμερα, στην εποχή του post-truth. Ο όρος post-truth έχει αναδειχθεί ως ο όρος της χρονιάς 2016 από το λεξικό της Οξφόρδης και χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια νέα εποχή στη σύγχρονη ζωή η οποία βασίζεται σε συναισθηματικούς παραπλανητισμούς αντί σε επιστημονικά δεδομένα. Πρακτικά αυτό μεταφράζεται ως εξής: «δεν αφήνω την επιστημονική αλήθεια να μου χαλασει το παραμύθι».
Ένα πρόσφατο παράδειγμα τέτοιου παραμυθιού και απουσίας επιστημονικής δημοσιογραφίας αποτελεί και η περίπτωση του “ρομπότ” Autizmo και το πως έχει παρουσιαστεί από δύο ΜΜΕ (εφημερίδα «Πολίτης» και «Sigmalive») και ένα οργανισμό (Science & Space Café). Στην προώθηση της “ανακάλυψης” του Autizmo οι ανακοινώσεις ανέφεραν πως το ρομπότ έχει…την ικανότητα να μετρά την ποσότητα των φωτονίων στο σώμα του ανθρώπου και να αποκωδικοποιεί τον εσωτερικό του κόσμο! Επιστημονικά όμως, κανένα από αυτά τα στοιχεία δεν είναι αληθινό. Δημιουργείται συνεπώς ένα πρόβλημα όχι μόνο παραπληροφόρησης αλλά και υποβάθμισης της νοημοσύνης και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Όσο ψυχαγωγικό και αν ήταν το παραμύθι με το Autizmo το ερώτημα παραμένει: Τι κοινό έχουν η δημόσια κατανόηση της επιστήμης και η επιστημονική δημοσιογραφία στην Κύπρο; Κανένα. Γιατί απλά δεν υπάρχει επιστημονική δημοσιογραφία και επειδή οι έννοιες επιστημονική δεοντολογία, κοινωνική ευθύνη και ηθική φαίνεται να ανήκουν στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας αντί να αποτελούν βασικές αρχές της επικοινωνίας της επιστήμης
Γράφει: Λούση Αβρααμίδου
