Ενδιαφέρουσα εκδήλωση διοργανώθηκε πρόσφατα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με αφορμή την έναρξη μιας εκστρατείας για την ανάδειξη των προβλημάτων στα κέντρα κράτησης μεταναστών και κυρίως την ενίσχυση της διαφάνειας και πρόσβασης σε αυτά από την κοινωνία των πολιτών και τους δημοσιογράφους, ώστε να γνωρίζουν οι πολίτες τι συμβαίνει μέσα σε αυτά.
Η συζήτηση και τα αιτήματα είναι πολύ επίκαιρα καθώς ο αριθμός των κέντρων κράτησης στην ΕΕ αυξήθηκε από 324 το 1999 σε 473 το 2011 και τα οποία είναι πολλά περισσότερα στην πράξη αν λάβει κανείς υπόψη του τα πιο "αόρατα" κέντρα κράτησης όπως τα αστυνομικά τμήματα, τα πλοία, τους χώρους αεροδρομίων κλπ, τα οποία χρησιμοποιούνται τακτικά. Έτσι, το 2012 περίπου 570 660 αλλοδαποί στερήθηκαν της ελευθερίας τους στην ΕΕ και βασικά τους ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται συστηματικά.
Δημοσιογράφοι, βουλευτές, εκπρόσωποι μη κυβερνητικών οργανώσεων και δημοσιογράφοι μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους από επισκέψεις σε κέντρα κράτησης και αντάλλαξαν απόψεις για το πώς μπορεί να χαραχθεί διαφορετική πολιτική ώστε να γίνει σεβαστή η απαίτηση σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των συνανθρώπων μας.
Και η προσβασιμότητα δικηγόρων και νομικών συμβούλων είναι επίσης πολύ σημαντική για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων. Εδικά για τους αιτούντες άσυλο, η ισχύουσα ευρωπαϊκή οδηγία, επιτρέπει σαν κανόνα την πρόσβαση ειδικών (όπως της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, τις σχετικές ΜΚΟ που παρέχουν νομικές συμβουλές, ψυχολογική στήριξη ή και ιατρικές υπηρεσίες), ωστόσο ο κανόνας αυτός συνοδεύεται όπως πάντα από πολλαπλές εξαιρέσεις που αποδυναμώνουν κατά πολύ το δικαίωμα πρόσβασης. Έτσι ναι μεν τα κράτη μέλη πρέπει να μεριμνούν ώστε οι σύμβουλοι να έχουν πρόσβαση σε κλειστές ζώνες, όπως χώρους κράτησης και ζώνες διέλευσης,αλλά μπορούν να περιορίσουν τη δυνατότητα επισκέψεων για λόγους ασφάλειας, δημόσιας τάξης αλλά και "διοικητικής διαχείρισης", το τελευταίο όντας ιδιαίτερα ευρύ και αόριστο. Αν αναλογιστεί κανείς πως πρακτικά πολλοί αλλοδαποί κρατούνται σε παραμεθόριες περιοχές, στα σύνορα, σε βουνά, σε απομακρυσμένα χωριά κλπ, η πραγματικότητα αυτού του δικαιώματος, αλλά και του δικαιώματος σε βασική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, γίνεται ακόμη πιο σχετική.
Όσο για τις άλλες περιπτώσεις, κυρίως μεταναστών που βρίσκονται σε κράτηση αναμένοντας την αναγκαστική επιστροφή τους σε κάποια τρίτη χώρα εκτός ΕΕ, η ευρωπαϊκή νομοθεσία ορίζει πως τους επιτρέπεται "κατόπιν αιτήματος, να έρχονται, εν ευθέτω χρόνω, σε επαφή με τους νόμιμους αντιπροσώπους τους, τα μέλη της οικογένειάς τους και τις αρμόδιες προξενικές αρχές." Προβλέπει επίσης πως οι σχετικές και αρμόδιες εθνικές, διεθνείς και μη κυβερνητικές οργανώσεις και φορείς έχουν τη δυνατότητα να επισκέπτονται τις εγκαταστάσεις κράτησης. Πρόκειται δηλαδή για ένα εξαιρετικά χαμηλό πρότυπο του οποίου όμως η γενική υποχρέωση είναι ξεκάθαρη και η πρώτη έκθεση που αναμένεται σχετικά με την εφαρμογή των κρατών μελών της νομοθεσίας θα δείξει πώς μεταφέρθηκε στην πράξη από τα κράτη μέλη.
Επισκέψεις και αποστολές έχουν καταδείξει την απροθυμία πολλές φορές εκ μέρους των αρχών του να διαφανεί τί πραγματικά συμβαίνει και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου η αίτηση πρόσβασης απορρίπτεται. Η Κύπρος δεν αποτέλεσε μέρος της έρευνας, αλλά αναφέρονται σχετικές περιπτώσεις στο Βέλγιο, στη Βουλγαρία, στην Κροατία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία. Σε όλες τις χώρες αυτές, οι αιτήσεις δεν έγιναν δεκτές για όλα τα κέντρα κράτησης για τα οποία ζητήθηκε πρόσβαση αλλά για λίγα από αυτά.
Και όμως είναι κρίσιμη η διαφάνεια σε αυτές τις περιπτώσεις γιατί ξέρουμε πως δεν είναι ασυνήθιστη η κράτηση μικρών παιδιών και ανηλίκων, πως παρουσιάζονται περιστατικά βίας και κρούσματα ασθενειών, πως παρ'ότι η μέγιστη διάρκεια κράτησης έχει οριστεί σε δεκαοκτώ μήνες κάποιοι άνθρωποι κρατούνται πολύ περισσότερο. Τα υψηλότερα πρότυπα είναι αναγκαία τουλάχιστον μέχρι τη μέρα που θα καταργηθούν αυτά τα ντροπιαστικά κέντρα κράτησης, αποποινικοποιηθεί η μετανάστευση και η αναζήτηση ασύλου και εξανθρωπιστεί η πολιτική αυτή...
Γράφει: Κυριάκος Τριανταφυλλίδης
