Σιωπηλή ακόμη , έρημη η πόλη της Αμμοχώστου , αφημένη στο έλεος του χρόνου να φθίνει μέρα με τη μέρα.
Τη χάσαμε απο ατυχία; απο κακούς χειρισμούς που έγιναν στη διάρκεια του πολέμου και μετέπειτα; Ένα ερώτημα θα πρέπει να μας βασανίζει όλους 39 χρόνια μετά. Υπήρξαν πραγματικά χαμένες ευκαιρίες επιστροφής της πόλης;
Τον Ιούλιο του 1978 ο Ραούφ Ντενκτάς στην προσπάθεια του να αρθεί το εμπάργκο όπλων που επεβλήθη στην Τουρκία και να δημιουργήσει θετικές εντυπώσεις πρότεινε την επιστροφή 35 χιλιάδων κατοίκων. Μια πρόταση που δεν ηταν ολοκληρωμένη . Επρόκειτο για πυροτέχνημα.
Ακολούθησε το Αγγλοαμερικανοκαναδικό σχέδιο Νοέμβρη του 1978 αρχιτέκτονας του οποίου ήταν ο Μάθιου Νίμιτς του Υπουργείου Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο τότε πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Σπύρος Κυπριανού, κάθε αλλο παρά ευχαριστημενος ήταν με το περιεχόμενο του εγγράφου. Κάποιες πρόνοιες φάνταζαν επικίνδυνες για τα δεδομενα της εποχής. Το συγκεκριμένο σχέδιο ήταν ένα συνολικό πλαίσιο λύσης το οποίο περιλάμβανε το θέμα της επιστροφής της Αμμοχώστου. Το Αγγλοαμερικανοκαναδικό σχέδιο προτάθηκε 4 μόλις χρόνια μετα την εισβολή με τη καχυποψία να βαραίνει πρωτοβουλίες που λαμβάνονταν από πλευράς Αμερικανών δεδομένου του αρνητικού ρόλου που διαδραμάτισαν οι Ηνωμένες Πολιτείες στα γεγονότα του 1974.
Το 1980 στη Δεύτερη Συμφωνία Κορυφής αναδεικνύεται το θέμα της Αμμοχώστου. Στην εναρκτήρια δήλωση του ΓΓ του ΟΗΕ , Κουρτ Βαλντχάιμ , τότε που για πρώτη φορά έγινε αυτούσια αναφορά στον όρο ΔΔΟ παρουσία του Σπύρου Κυπριανού και του Ραούφ Ντενκτάς. Στην παράγραφο 5 του εγγράφου αναφερόταν ότι θα δινόταν προτεραιότητα στην επίτευξη συμφωνίας για την Αμμόχωστο. Ο διαχωρισμός του εδαφικού και του θέματος των Βαρωσίων ήταν μια σημαντική ενέργεια απο πλευράς του ΓΓ του ΟΗΕ. Μετά το 1990 αυτή η προτεραιότητα έπαψε να υφίσταται και ενώ αρχικά το Βαρώσι συζητείτο ως μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης στη συνέχεια απετέλεσε κομμάτι του γενικότερου πλαισίου της επίλυσης του εδαφικού. Αυτό ήταν μια πάγια επιδίωξη των Τούρκων και το πέτυχαν αφου στις “Ιδέες Γκάλι” που ακολούθησαν δεν υπήρχε προτεραιότητα στο θέμα της Αμμοχώστου.
Το 1981 πέφτει άλλη μια πρόταση στο τραπέζι : Να ανοίξει το αεροδρόμιο Λευκωσίας με αντάλλαγμα την επιστροφή των κατοίκων της Αμμοχώστου. Ο όρος που είχε τεθεί τότε ήταν η υπογραφή ενός disclaimer, μια αποποίηση πολιτικού προηγούμενου . O τότε νομικός σύμβουλος της κυβέρνησης Ίαν Μπράουνλι είχε δώσει το πράσινο φως. Τα Ηνωμένα Έθνη θα είχαν το δικαίωμα να λειτουργήσουν τον αερολιμένα Λευκωσίας ο οποίος όμως θα χρησιμοποιείτο και απο τις δυο κοινότητες. Πρώτη απέρριψε τη συγκεκριμένη πρόταση η δική μας πλευρά . Τις προθέσεις του Ντενκτας αν θα αποδεχτόταν ή οχι δεν τις μαθαμε ποτέ. Το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε και το 1983 με τους « Δείκτες Γκουεγιάρ» οπου και πάλι απέρριψε η δική μας πλευρά πρώτη το σχέδιο επιτρέποντας, θα μπορούσε να πει κανείς, στον Ντεκτάς να κερδίσει τις εντυπώσεις. Οι διπλωματικές πληροφορίες ήθελαν τον Ντενκτας να απορρίπτει τους Δείκτες. Του δόθηκε όμως διέξοδος. Στους Δείκτες υπήρχε προέκταση για την Αμμόχωστο. 50 μέρες μετά την απόρριψη των Δεικτών βρεθήκαμε αντιμέτωποι με την ανακήρυξη του ψευδοκράτους, στις 15 Νοεμβρίου του 1983.
Το 1985 γίνεται άλλη μια προσπάθεια με τα “Ενοποιημένα Εγγραφα”. Το ΑΚΕΛ και ο ΔΗΣΥ τάχθηκαν τότε υπέρ της έναρξης των συνομιλίων σε αντίθεση με το ΔΗΚΟ.
Την περίοδο 1993 – 1994 με την πρωτοβουλία των Ηνωμένων Εθνών για τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης πραγματοποιείται η πιο σοβαρή ίσως πρωτοβουλία απο πλευράς ΟΗΕ και Διεθνούς παράγοντα για την επιστροφή της Αμμοχώστου. Απο τη μια η επανεγκατασταση και επιστροφή των κατοίκων της Αμμοχώστου σε συνδιασμό με την επαναλειτουργία του Αεροδρομίου Λευκωσίας .Μια παρόμοια πρόταση με αυτή του 1981 κάτω απο πιο ώριμες πολιτικά συνθήκες. Η προσπάθεια αυτή κατέρρευσε μετά τις ξεχωριστές συναντήσεις που είχαν τα Ηνωμένα Έθνη με τον Ραουφ Ντενκτάς και εκπροσώπους των Ηνωμένων Πολιτειών χωρίς να ενημερώσουν τη δικη μας πλευρα προκειμενου να συζητηθουν ενστασεις απο πλευρας του Ντενκτας. Προχώρησαν επίσης σε τροποποιήσεις του εγγράφου το οποίο είχε δοθεί στις δυο πλευρές.
Μπορεί λοιπόν να αναφέρεται κανείς σε χαμένες ευκαιρίες; Έγιναν λανθασμένοι χειρισμοί ; Αποτύχαμε να αξιοποιήσουμε το κλίμα πίεσης προς την Τουρκία σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους; Αυτό που σίγουρα διαφαίνεται εκ του αποτελέσματος είναι ότι λαμβάνονταν αποφάσεις χωρίς να υπάρχει διορατικότητα ως προς τις πολιτικές εξελίξεις και για να ενισχύσω αυτή τη θέση τότε συζητούσαμε για το άνοιγμα του αεροδρομίου της Λευκωσίας τώρα συζητούν για το αεροδρόμιο της Τύμπου.
Γράφει: Ειρήνη Χαραλαμπίδου
