Αφορμή για το παρών κείμενο αποτέλεσε η πρόσκληση μου από Πανεπιστήμιο της Ρωσίας για μια σειρά διαλέξεων με θέμα την ‘Αντιμετώπιση των Προκλήσεων της Παγκόσμιας Οικονομικής Κρίσης’.
Κατά την μελέτη μου για τις εν λόγω διαλέξεις διάβασα ένα απόσπασμα από την δουλειά του συγγραφέα Δάντη που αναφέρεται στον τρόπο αντιμετώπισης των προκλήσεων που παρουσιάζονται στην ανθρώπινη ζωή. Κατά τον Δάντη ‘τα χειρότερα μέρη της Κόλασης φυλάσσονται για αυτούς που σε δύσκολους καιρούς παραμένουν ουδέτεροι.’ Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για τους ηγέτες κατά το διάστημα οικονομικής κρίσης. Είμαι προσωπικά θιασώτης της θεωρίας ότι οι ηγέτες γίνονται παρά γεννιούνται και ειδικότερα μετατρέπονται λόγω περιστάσεων (situational or contingency theory of leadership). Όπως λέει ένας από τους κορυφαίους Στρατηγούς του Αμερικανικού Στρατού, ο General Schwarzkopf, ‘οι περισσότεροι σπουδαίοι ηγέτες είναι απλοί άνθρωποι που έχουν αντεπεξέλθει εξωπραγματικές συνθήκες.’ Συνεχίζοντας στην βάση που θέτει ο General Schwarzkopf, προτείνω ότι οι συνθήκες οικονομικής κρίσης μπορούν να θρέψουν ηγέτες.
Κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης, τα στελέχη των επιχειρήσεων δοκιμάζονται στο μάξιμουμ. Τα περισσότερα στελέχη εμφανίζουν σημάδια αυτοσυντήρησης και έτσι παραμένουν καθηλωμένα. Κάποια όμως από τα στελέχη βλέπουν τις δύσκολες συνθήκες ως πρόκληση και ως εκ τούτου αναδεικνύουν τις ηγετικές τους ικανότητες. Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι βρισκόμαστε στο μέσω μιας παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης που επηρεάζει τους πάντες και τα πάντα. Στις περισσότερες επιχειρήσεις οι συζητήσεις ανάμεσα στα στελέχη περιβάλλουν θέματα που αφορούν την μείωση των εξόδων και την αναδιάρθρωση. Στις επιχειρήσεις όμως που διοικούνται από στελέχη με ξεκάθαρους στόχους και διορατικότητα οι συζητήσεις συγκεντρώνονται στην αύξηση των πωλήσεων μέσω της δημιουργίας περισσότερης αξίας από τα ήδη υπάρχοντα προϊόντα και υπηρεσίες. Αυτή η θεωρία υποστηρίζεται και από εμπειρικές μελέτες που διενέργησε η McKinsey και η Accenture κατά την διάρκεια της οικονομικής ύφεσης του 1990-91.
Είναι εμφανές ότι οι υπάλληλοι σε τέτοιους αβέβαιους καιρούς αναζητούν την ισχυρή ηγεσία και καθοδήγηση και αίσθηση εμπιστοσύνης. Σύμφωνα με πολύ πρόσφατη έρευνα που διενέργησαν ακαδημαϊκοί του Harvard (Kouzes and Posner, HBR January 2009), ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά που αναζητούν οι υπάλληλοι στους ηγέτες τους είναι η διορατικότητα και το όραμα. Το πρόβλημα είναι ότι τα περισσότερα στελέχη, λόγω της οικονομικής κρίσης υποφέρουν από άγχος και για αυτό το λόγο αδυνατούν να σχεδιάσουν μακροπρόθεσμα και να εντοπίσουν διεξόδους από την κρίση, παρά μόνο περιορίζονται στην ‘προφύλαξη’ της θέσης τους.
Οι συνθήκες που επικρατούν κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης είναι σύμφωνα με ερευνητές σαν ένα ταχύρυθμο πρόγραμμα κατάρτισης που δυστυχώς πολύ λίγοι μπορούν να αντεπεξέλθουν. Αυτοί όμως που θα αντέξουν στην πίεση και θα βγουν νικητές θα καθιερωθούν ως οι νέοι ηγέτες. Τα στελέχη πρέπει συνεχώς να παρακολουθούν τις εξελίξεις και να ενεργούν άμεσα, παρά να μένουν σιωπηλοί θεατές. Περαιτέρω, τα πετυχημένα στελέχη θα είναι αυτά που έδειξαν την κατάλληλη υπομονή και επιμονή και δεν εγκαταλείψαν τους στόχους του απλά και μόνο γιατί οι συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές. Η ερευνήτρια Laura Lopez, ισχυρίζεται ότι τώρα είναι η ώρα για την ανάδειξη των νέων ηγετών της εμβέλειας του Steven Jobbs, Michael Dell και Bill Gates. Οι λίγοι που θα επιβιώσουν και θα αναδείξουν τις ικανότητες τους παρά τις δυσκολίες θα κερδίσουν την εμπιστοσύνη και τον θαυμασμό των συναδέλφων τους και έτσι θα μπορέσουν να ηγηθούν των επιχειρήσεων τους. Ας μην ξεχνάμε ότι σύμφωνα με τον Peter Drucker, ο μόνος κοινά αποδεκτός ορισμός ενός ηγέτη είναι ‘κάποιος που έχει υποστηρικτές’ και η επιτυχία ενός ηγέτη αντανακλάται στους υποστηρικτές του.’ Έτσι παρόλο των αρνητικών συνεπειών της οικονομικής κρίσης, σύμφωνα με την πιο πάνω ανάλυση, είναι καιρός για να αναδειχτούν νέοι ηγέτες και δεν είναι σίγουρα καιρός για απλή αυτοσυντήρηση και διατήρηση της ουδετερότητας των στελεχών.
Γράφει: Γιάγκος Χατζηγιάννης
