Η πανδημία του κορονοϊού κλείνει ένα χρόνο περίπου. Μέσα σε αυτόν τον χρόνο συνέβησαν πολλά...
Γράφει: Ανδρέας Δημητρίου*
Εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε όλο τον κόσμο. Ας αποτίσουμε πρώτα απόλα τιμή σε αυτούς γιατί έχασαν τη ζωή τους στις πρώτες μάχες ενός πολέμου της ανθρωπότητας τον οποίο φαίνεται να κερδίζουμε. Από την άλλη είναι καιρός να διερωτηθούμε τι άλλο θα κερδίσουμε από τον πόλεμο αυτό. Γιατί είναι φανερό ότι η ζωή δεν θα είναι η ίδια μετά το τέλος της πανδημίας. Ας δούμε λοιπόν τι μας έδειξε η πανδημία.
1. Είναι φανερό ότι η επιστήμη βγαίνει ο μεγάλος κερδισμένος του πολέμου αυτού. Είναι εντυπωσιακό πως οι πολιτικές ηγεσίες, ακόμη και στις πιο προηγμένες κοινωνίες, όπως οι ΗΠΑ Αμερικής και η Ευρωπαϊκή Ένωση, αποδείχτηκαν ανεπαρκείς να διαχειριστούν την κρίση. Γι αυτό κατέφυγαν στην επιστημονική κοινότητα για λύσεις. Οι αδυναμίες αντανακλούν το γεγονός ότι η συνεργασία κοινωνίας-πολιτικής-επιστήμης υπήρξε άπειρη και ερασιτεχνική.
2. Η επιστημονική κοινότητα αντέδρασε με ασύμμετρο τρόπο στην κοινωνική και την βιολογική-ιατρική διάσταση του προβλήματος. Η αντίδραση στην κοινωνική διάσταση ήταν ερασιτεχνική και περιορισμένα μόνο αποτελεσματική. Γι αυτό, τα κοινωνικά μέτρα περιορισμού και διαχείρισης των προβλημάτων δεν απέτρεψαν τους πολλούς θανάτους και την σχεδόν εκτός ελέγχου πίεση στα συστήματα υγείας. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι οι κοινωνικές επιστήμες έμειναν έξω από την διαμόρφωση πολιτικής. Οι βιολόγοι και οι γιατροί όμως δεν έχουν τη γνώση που χρειάζεται για τον σχεδιασμό μεγάλης κλίμακας κοινωνικών παρεμβάσεων, ειδικά υπό συνθήκες κρίσης. Η αντίδραση όμως στην βιολογική και ιατρική πλευρά του προβλήματος υπήρξε θαυμαστή. Μέσα σε μερικούς μόνο μήνες από την εμφάνιση του ιού αποκωδικοποιήθηκε η γενετική δομή του ιού, κατασκευάστηκε το εμβόλιο, έγιναν οι κλινικές δοκιμές και άρχισε η χορήγηση του. Ακόμη κι εδώ, τα προβλήματα στη χορήγηση του προέρχονται από τις δυσκολίες και τα κενά των πολιτικών και διοικητικών μηχανισμών διαχείρισης.
3. Είναι φανερό ότι μετά την κρίση αυτή οι μηχανισμοί ανάλυσης και εκτίμησης κινδύνων και οι μηχανισμοί λήψης αποφάσεων πρέπει να επανασχεδιαστούν ριζικά. Ακόμη και οι μηχανισμοί των επιστημονικών ιδρυμάτων και θεσμών πρέπει να επανασχεδιαστούν ριζικά. Στους πολιτικούς και τους διοικητικούς μηχανισμούς πρέπει να ενταχθεί θεσμικά η επιστήμη δια των θεσμών της αλλά και των προσώπων της. Δεν αρκεί η καλή θέληση της παρούσας ηγεσίας στην επιλογή προσώπων και θεσμών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Οι ίδιοι οι μηχανισμοί ηγεσίας πρέπει να ανασχηματιστούν. Για παράδειγμα, η ενός ανδρός αρχή, όπως συμβαίνει σήμερα με την εκλογή ενός προέδρου η ενός πρωθυπουργού, δεν αρκούν για την επιτυχή διαχείριση του κόσμου που έρχεται. Εμείς εδώ στην Κύπρο έχουμε πολύ οδυνηρές εμπειρίες από τα σφάλματα της ενός ανδρός αρχής που μας κυβερνά. Σημειώνω ότι απαντήσεις στο τι ακριβώς πρέπει να αλλάξει και τι πρέπει να έρθει δεν υπάρχουν. Πρέπει να προκύψουν μέσα από διαδικασίες δομημένης κοινωνικής ζύμωσης.
4. Η ίδια η επιστημονική κοινότητα, με τους θεσμούς της, όπως είναι τα πανεπιστήμια, οι Ακαδημίες, τα ιδρύματα διαμόρφωσης ερευνητικής πολιτικής και χρηματοδότησης της έρευνας, πρέπει να ξαναδούν την μεγάλη εικόνα του κόσμου που υπερβαίνει τα παραδοσιακά όρια των επιστημών. Οι τραγικές αποτυχίες στην αντιμετώπιση της παρούσας πανδημίας έδειξαν ότι τα τεχνητά σύνορα ανάμεσα στις κοινωνικές και τις βιοϊατρικές επιστήμες μπορούν να έχουν κυριολεκτικά θανάσιμες και διαλυτικές για την κοινωνία συνέπειες. Συνεπώς, πρέπει να λυθούν πρώτα απόλα τα προβλήματα στη διεπιστημονική συνεργασία με γενναία χρηματοδότηση της αναζήτηση λύσεων.
5. Τέλος, η διαχείριση της πανδημίας έδειξε πόσο αδύναμο και αναποτελεσματικό είναι το μοντέλο διαχείρισης κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων ευρείας κλίμακας που στηρίζεται στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Η κρίση έδειξε ότι στην παγκοσμιοποιημένη ενοποιημένη κοινωνία στην οποία οδεύουμε είναι εν πολλοίς ακατάλληλη να διαχειριστεί τα μεγάλα προβλήματα αυτού του κόσμου. Μπορεί όμως να συμβάλλει στην παραγωγή λύσεων με την δημόσια και την πολιτική καθοδήγηση που πρέπει. Οι δημόσιοι μηχανισμοί λήψης και εκτέλεσης αποφάσεων είναι ο μόνος τρόπος διαχείρισης των προβλημάτων. Η ιδιωτική πρωτοβουλία μπορεί να δώσει λύσεις με ταχύτητα που υπερβαίνει τη δημόσια διοίκηση σε ένα κοινωνικά ελεγχόμενο σύστημα επιτελικών μηχανισμών. Τα σημερινά προβλήματα στον εμβολιασμό δείχνουν ότι το τρίδυμο «κράτος-επιστήμη-ιδιωτική πρωτοβουλία» έχει ακόμη μεγάλο δρόμο μέχρι την αποτελεσματική συνεργασία.
Είναι καιρός όλοι οι μηχανισμοί και τα ιδρύματα να ασχοληθούν σοβαρά με τα ζητήματα αυτά, έτι περισσότερο γιατί είμαστε μια κοινωνία με πολλά ανοιχτά μέτωπα και ανοιχτές πληγές που η ηγεσία μας αδυνατεί να διαχειριστεί.
Πρόεδρος της Κυπριακής Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών
